Bất cập thu gom, phân loại rác thải tại đô thị

Vì sao khó phân loại rác tại nguồn?

Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) cho thấy, hết quý II, tổng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trong cả nước khoảng 69,4 nghìn tấn/ngày, trong đó xử lý đạt 91%. Cụ thể, khu vực đô thị phát sinh khoảng 37,25 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 97,28%; khu vực nông thôn phát sinh khoảng 32,15 nghìn tấn/ngày, xử lý đạt 80,5%, trong đó, tỷ lệ chôn lấp khoảng 59,32%, giảm 30% so với năm 2012. Riêng lượng chất thải tại Hà Nội phát sinh khoảng 7.300 tấn/ngày và chất thải tại TPHCM phát sinh khoảng 14.000 tấn/ngày, tổng lượng chất thải của 2 thành phố chiếm khoảng 23% lượng rác thải của cả nước.

Theo ông Hồ Kiên Trung - Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ NNMT), hiện nay các địa phương chủ yếu dừng ở quy mô nhỏ, thí điểm, tính đến 30/6 đã có 32/63 địa phương đã triển khai thí điểm phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Tại một số địa phương, chất thải rắn sinh hoạt nông thôn được một số hộ gia đình tự xử lý bằng hình thức như làm thức ăn chăn nuôi, làm chất độn chuồng hoặc chôn lấp, đốt thủ công trong vườn nhà…

Đề cập nguyên nhân khiến việc thu gom, phân loại rác thải đô thị gặp khó khăn, ông Trung cho hay, có nhiều nguyên nhân trong đó chủ yếu là hạ tầng kỹ thuật không đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu hạ tầng kỹ thuật cho việc thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại, đặc biệt là thiếu hạ tầng, công nghệ để tái chế, xử lý chất thải thực phẩm, chất thải hữu cơ chiếm tỷ lệ lớn (khoảng 50-60% tổng khối lượng chất thải) để biến thành năng lượng sinh khối (mùn, phân compost, điện sinh khối,…) hoặc chế biến thành thức ăn gia súc, gia cầm. Tiếp đến là các cơ chế huy động nguồn lực trong xã hội cho công tác thu gom, phân loại, tái chế, xử lý chất thải đã có nhưng việc triển khai còn nhiều hạn chế nên nguồn lực huy động chưa đáp ứng được nhu cầu. Nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý” chưa được áp dụng triệt để, đặc biệt là việc chưa thu đủ giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý nên chưa thúc đẩy được nguồn lực tư nhân đầu tư về thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt.

“Nhận thức và ý thức trách nhiệm của một số cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể và người dân chưa đầy đủ về tầm quan trọng của việc phân loại chất thải để biến chất thải thành tài nguyên; Công tác tuyên truyền, vận động hộ gia đình, cá nhân nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm về phân loại chất thải rắn sinh hoạt chưa đủ sức lan tỏa, chưa tạo thành thói quen, nếp sống của người dân. Đây là yếu tố quyết định sự thành bại của công tác phân loại chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) tại hộ gia đình, cá nhân, thuộc trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương” - ông Trung nhấn mạnh.

Cần sự vào cuộc từ cơ sở

Bên cạnh những bất cập về hạ tầng thu gom phân loại rác, theo các chuyên gia nguyên nhân khiến việc phân loại rác tại nguồn gặp khó khăn do ý thức của người dân về việc phân loại rác chưa được nhìn nhận thấu đáo. Nhiều người vẫn không coi trọng việc phân loại rác thải tại nguồn trong việc bảo vệ môi trường sống.

Điển hình như báo cáo TGM Research - một công ty nghiên cứu thị trường, chuyên thu thập dữ liệu trực tuyến cho thấy ý thức về bảo vệ môi trường của người dân nói chung đang được nâng cao, tuy nhiên nhóm thanh niên từ 15 - 24 tuổi lại ít quan tâm đến các vấn đề môi trường, đặc biệt là phân loại rác.

Theo GS.TS Đặng Thị Kim Chi - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam việc phân loại rác tại nguồn không thể thực hiện theo cách “một chiều” hay “cưỡng ép”, mà cần có sự chuẩn bị đồng bộ cả về cơ sở hạ tầng, công nghệ, cơ chế tài chính lẫn chính sách hỗ trợ phù hợp với đặc thù từng địa phương. Sự tích cực, chủ động của chính quyền cơ sở là yếu tố quan trọng, song song với việc nâng cao nhận thức của cộng đồng.

“Tôi mong chờ ở các địa phương một sự vào cuộc mạnh mẽ hơn, nhưng đồng thời Nhà nước cũng phải đầu tư, ban hành chính sách và cơ chế phù hợp để bảo đảm việc thu gom và xử lý rác sau phân loại được thực hiện đúng hướng” – bà Chi bày tỏ.

Bàn về các giải pháp để quy định phân loại rác tại nguồn được thực thi, ông Hồ Kiên Trung cho rằng, trước mắt trong năm 2025- 2026 cần trương hoàn thiện các văn bản pháp luật và hướng dẫn kỹ thuật trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Theo đó, Bộ NNMT sẽ tập trung rà soát những bất cập về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trong Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định để đề xuất sửa đổi, hoàn thiện; ban hành Thông tư ban hành quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia về bãi chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt...

Cũng theo ông Trung, hiện nay Bộ NNMT đang tham mưu Chính phủ báo cáo Quốc hội thông qua Đoàn giám sát tối cao của Quốc hội “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành” để có 1 Nghị quyết của Quốc hội về nâng cao hiệu lực, hiệu quả việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường, trong đó cho phép nghiên cứu cơ cấu lại các nhiệm vụ chi ngân sách cho bảo vệ môi trường theo hướng trọng tâm, trọng điểm, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường tồn đọng kéo dài; đầu tư các công trình hạ tầng môi trường thiết yếu như hệ thống, hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Đồng thời yêu cầu các địa phương khẩn trương xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 – 2030, trong đó tập trung huy động toàn bộ các nguồn lực để xây dựng hạ tầng kỹ thuật thu gom, phân loại, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải đồng bộ, hiện đại, áp dụng các công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường.

“Các địa phương cần triển khai ngay việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ từ phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại đồng bộ, phù hợp với quy hoạch của tỉnh sau sát nhập ngay khi Quốc hội, Chính phủ ban hành các dự án đầu tư công trung hạn 2026 – 2030. Cùng với đó đẩy mạnh công tác tuyên truyền, huy động sự tham gia của toàn xã hội về bảo vệ môi trường” - ông Hồ Kiên Trung nhấn mạnh.