Báu vật của người Hà Lăng

Những bộ áo quần bằng vỏ cây được dân làng mặc mỗi dịp lễ hội.

Thế nhưng, khi nghe chúng tôi giải thích, ông trưởng thôn vui vẻ mời vào nhà và kể, cách đây vài ngày có một đoàn từ TP HCM đến hỏi mua. Mặc dù họ năn nỉ lắm nhưng nhất quyết mình không bán đâu, đây là báu vật cổ truyền của dân tộc của mình mà, giá nào cũng không bán đâu. Bán là có tội với Yàng, với ông bà tổ tiên, sau này con cháu người Hà Lăng sẽ không được nhìn thấy nữa, biết chuyện chúng nó sẽ trách tội mình thôi”.

Những bộ quần áo bằng vỏ cây này được người Hà Lăng gọi là Kong Kơ Pong, theo già làng A Dăh cách đây khoảng 10 năm, áo quần Kong Kơ Pong còn lưu giữ được khá nhiều nhưng do dân làng không biết, thấy ít sử dụng nên không được bảo quản kỹ dẫn tới hư hỏng. Thời gian gần đây, biết đây là đồ cổ truyền đang bị mai một nên dân làng đã tự nguyện đem những bộ áo quần bằng vỏ cây đến bàn giao cho trưởng thôn giữ gìn và bảo quản… bởi vậy hiện nay làng Đăk Ôn vẫn còn lưu giữ được 9 bộ áo nguyên vẹn.

Những chiếc áo Kong Kơ Pong màu vàng rươm được ông A Mâm xếp gọn gàng, ngăn nắp trong một chiếc hộp lớn rồi cất kĩ trong tủ gỗ có ổ khóa chắc chắn. Ông cho biết, đồ này chắc, bền và ấm nhưng lại rất dễ cháy, hơn nữa nếu để ngấm nước lâu sẽ bị mục. Sau lễ cồng chiêng chào mừng ngày thành lập tỉnh Kon Tum vừa qua, ông A Mâm và dân làng giặt áo sạch sẽ, phơi hơn 3 nắng cho khô giòn rồi mới đem vào tủ cất. “Dân làng mình rất quý áo Kong Kơ Pong, nó là niềm tự hào của dân tộc mình đấy. Được dân làng tin tưởng, giao cho việc giữ gìn nên mình luôn cẩn thận, nó mà hư hay mất là mình bị phạt đấy”. Nhờ được bảo vệ và “chăm sóc” kĩ lưỡng nên những chiếc áo vỏ cây vẫn rất mới dù đã trải qua hơn thế kỉ.

Già A Dăh cho biết- ngày xưa để làm được một chiếc áo bằng vỏ cây, các thiếu nữ trong làng phải vào tận những cánh rừng già nguyên sinh giáp nước bạn Lào để tìm cây L’oongKaPoong (một loại cây giống cây mít rừng) có bán kính tầm 20x25cm. Cây được tìm về, đập dập lớp vỏ bên ngoài, lột lấy lớp vỏ phía trong rồi đem ngâm nước, phơi khô. Tiếp tục lấy những lớp vỏ khô cho vào nước sôi, nấu lên, đập lại một lần nữa mới tách thành sợi để đan, dệt ra áo quần.

Tìm cây L’oongKaPoong để làm vải đã khó, tìm cây PaSănLaPần để làm chỉ khâu lại càng khó hơn vì loại cây này ít, lại mọc rải rác trong những cánh rừng già. Lấy cây về phải cặm cụi chẻ nhỏ ra, tách thành sợi dài rồi bỏ vào cây lồ ô đem nướng trên bếp, nướng càng lâu thì sợi chỉ càng bền. Được biết phải dùng đến 5 cây L’oongKaPoong và 1cây PaSănLaPần mới làm được một bộ đồ có chiều dài từ 1,2-1,5 mét. Thông thường áo được may theo kiểu dáng cổ tròn, không có tay, toàn bộ chiếc áo chỉ có hai đường khâu kín đáo ở hai bên nách, mặt trong rất láng vì được mài nhẵn còn mặt ngoài sần sùi hơn.

Ông A Đàng cho biết: “Ngày xưa mẹ mình hay làm áo vỏ cây nên mình hiểu rất rõ các công đoạn nhưng khi làm thử lại không được, khó lắm. Ở cái làng này bây giờ không có ai biết làm đâu, nếu 9 cái áo này mà mất là coi như hết thôi”. Vì không còn ai làm được áo vỏ cây, hơn nữa sợ 9 chiếc áo bị hư hỏng nên phải đến những ngày lễ lớn như Tết Nguyên đán, lễ hội đâm trâu, các thành viên trong đội cồng chiêng của làng mới được vinh dự khoác những chiếc áo quý giá của dân tộc.

Chỉ cho chúng tôi những tấm hình đội cồng chiêng mặc Kong Kơ Pong đi thi, ông A Sen, Trưởng ban Công tác Mặt trận làng Đăk Ôn phấn khởi “Nhờ những bộ đồ này mà chúng tôi được đi thi cồng chiêng ở huyện, có lần còn được đi xuống Đăk Tô để tham dự, mà từ lúc mặc những bộ đồ này lần nào làng mình cũng “rinh” giải về hết. Mới đây đồn Biên Phòng 673 có mượn bộ áo để đi hội thảo tít tận tỉnh Gia Lai nữa chứ. Vậy là áo Kong Kơ Pong được nhiều người ngoài tỉnh biết đến rồi, tự hào lắm!”.