Ca ghép chi thể đầu tiên trên thế giới lấy từ người cho sống: Thành tựu y học đáng kinh ngạc

Anh P.V.V - người may mắn được ghép tay cùng tập thể thầy thuốc Bệnh viện trung ương Quân đội 108 trực tiếp tham gia vào một sự kiện y học hy hữu.

Tai nạn đi cùng nỗi đau khôn nguôi

Đối với anh P.V.V., 11/7/2016 là một ngày đáng quên khi không may anh bị tai nạn lao động do máy đột dập: Toàn bộ 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay trái của mình bị tổn thương chảy máu, dập nát và biến dạng hoàn toàn.

Mặc dù đã được băng bó rồi đưa ngay đến Bệnh viện 108 cấp cứu, tuy nhiên sau khi thăm khám kỹ lưỡng tình trạng tổn thương, các bác sĩ đã buộc phải chỉ định cắt cụt chi thể cấp cứu cho anh, do vết thương dập nát nặng nề và hoàn toàn không còn khả năng bảo tồn. Dù vết thương mỏm cụt liền sẹo kỳ đầu và anh được xuất viện sau 2 tuần điều trị, nhưng nỗi đau tinh thần vì sự mất mát khi bị cụt một tay ngay từ khi vẫn còn đang rất trẻ cộng với những khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày và những hạn chế trong kết quả lao động nghề nghiệp do bị thiếu hụt chi, luôn ám ảnh trong anh.

“Bàn tay mới” đến với bệnh nhân

Ngày 3/1/2020, kíp trực của khoa cấp cứu thuộc Bệnh viện 108 tiếp nhận một ca bệnh rất nặng nề và phức tạp do bị tại nạn lao động từ tuyến dưới chuyển lên. Bệnh nhân vào viện cấp cứu ở giờ thứ 5 sau khi bị tai nạn do băng chuyền của máy tải gạch cuốn và đè ép trực tiếp lên tay trái từ vùng 1/3 dưới cẳng tay trái cho đến sát nách.

Khám xét chuyên khoa ngay tại phòng cấp cứu cho thấy, bệnh nhân trong tình trạng bị sốc nặng do mất máu. Vết thương đã gây đứt bó mạch cánh tay sát vùng nách, kèm theo nhổ giật cả 3 dây thần kinh, có sai khớp vai kèm theo gẫy xương và sai khớp khuỷu, bị dập nát và mất nuôi dưỡng toàn bộ khối cơ vùng mặt trước cánh tay và cẳng tay. Khám xét kỹ cho thấy vùng 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay trái tuy nhiên còn tương đối bình thường.

Với tinh thần còn nước còn tát, kíp trực đã nhanh chóng đưa bệnh nhân đi mổ cấp cứu để cứu sống tính mạng bệnh nhân. Người bệnh đã được phẫu thuật nắn chỉnh sai khớp vai và sai khớp khuỷu, nối lại động mạch nách, cắt lọc cơ hoại tử vùng cánh tay và cẳng tay, rạch mở rộng da và để ngỏ để giải phóng chèn ép khoang bên trong. Kiểm tra trong mổ cho thấy cả 3 dây thần kinh bị dập nát gây mất đoạn khoảng 15cm từ cánh tay đến khuỷu. Sau phẫu thuật, bệnh nhân được hồi sức tích cực bằng truyền máu, truyền dịch, kháng sinh, giảm đau...

Mặc dù thoát sốc và tính mạng bệnh nhân được cứu sống, tuy nhiên theo dõi sau mổ cho thấy các khối cơ vùng cẳng tay và cánh tay vẫn tiếp tục hoại tử thứ phát và bội nhiễm.

Bệnh nhân được hội chẩn nhiều lần qua các cấp trong bệnh viện và cùng thống nhất kết luận, chỉ định cắt cụt chi thể ngang mức 1/3 trên cánh tay là chỉ định tuyệt đối vì không còn khả năng bảo tồn, giả sử - nếu có cố bảo tồn được đi nữa - thì chi thể này cũng hoàn toàn không còn bất cứ chức năng sống nào và không thể sử dụng được (không có cảm giác, không có vận động, sẽ gây co quắp biến dạng và đau đớn sau này...). Khi thống nhất chỉ định cắt cụt ngang mức 1/3 trên cánh tay, các bác sỹ cũng nhận thấy rằng, phần thừa của chi thể sẽ bị cắt cụt còn tương đối bình thường và có thể được sử dụng dể ghép cho những bệnh nhân bị cụt ở vị trí tương ứng.

Được sự đồng ý của người bệnh và gia đình - như một nghĩa cử vô cùng cao đẹp và nhân văn - cho phép sử dụng phần thừa của chi thể cắt cụt để ghép cho các bệnh nhân bị khuyết hụt tương ứng. Các xét nghiệm hòa hợp miễn dịch giữa người cho và người nhận (bệnh nhân P.V.V.) đạt mức hòa hợp gần như tối ưu.

Vì phần chi thể từ cánh tay đến cẳng tay của chi thể chuẩn bị cắt cụt đang bị hoại tử và bội nhiễm thứ phát nên bàn tay sẽ được ghép đối diện với nguy cơ nhiễm trùng rất cao. Sau khi cân nhắc cẩn thận và kỹ lưỡng mọi nguy cơ có thể xảy ra, với quyết tâm cao của Giám đốc Bệnh viện, GS.TS.TTND Mai Hồng Bàng, cùng toàn thể BGĐ bệnh viện và kíp phẫu thuật trong phiên hội chẩn đặc biệt trước mổ, đã quyết định sẽ thực hiện ca mổ “ghép bàn tay mới” cho anh P.V.V..

Bản lĩnh, trình độ của những người lính quân y

Ngày 21/1/2020, bệnh nhân P.V.V. đã được phẫu thuật ghép 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay lấy từ người cho sống. Ca phẫu thuật do trực tiếp GS.TSKH.TTND Nguyễn Thế Hoàng, Phó Giám đốc cùng với các Bác sĩ Khoa Chi trên và Vi phẫu thuật, Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện 108 thực hiện.

Sau 8 tiếng phẫu thuật với sự hỗ trợ hiệu quả của nhiều chuyên ngành khác nhau trong bệnh viện… tất cả các cấu trúc giải phẫu chức năng của chi ghép (như da, cân cơ, xương, khớp, mạch máu, thần kinh....) đã được phục hồi hoàn chỉnh và đầy đủ. Chi ghép sau mổ sống tốt và được tưới máu giống như chi bên lành.

Bệnh nhân sau đó được cách ly và chăm sóc theo chế độ đặc biệt 24/24h có sự phối hợp của rất nhiều chuyên khoa.

Một tháng sau mổ, diễn biến của ca ghép là thuận lợi. Bàn tay sống, được tưới máu tốt và tất cả các vết thương đều đã liền. Bệnh nhân đã có thể tự vận động được các ngón tay của bàn tay ghép và có thể sử dụng bàn tay ghép để cầm nắm một số các đồ vật thô. Người bệnh đang tiếp tục được theo dõi, chăm sóc và điều trị phục hồi chức năng tích cực trong thời gian tới để tối ưu hóa cả chức năng vận động và cảm giác của chi thể ghép.

GS.TSKH.TTND Nguyễn Thế Hoàng- người trực tiếp thực hiện ca phẫu thuật cho biết, ghép chi thể là can thiệp rất lớn, phức tạp đòi hỏi sự chuẩn bị lâu dài, công phu kỹ lưỡng, bệnh viện đã có 3 năm chuẩn bị các cơ sở pháp lý, khoa học và những thủ tục cần thiết liên quan đến vấn đề y đức, khoa học, điều trị sau ghép. Trên thế giới, trồng nối chi thể là kỹ thuật được thực hiện thường quy từ thập kỷ 80, đến nay Bệnh viện 108 là trung tâm y học hàng đầu về lĩnh vực này đã thành công hàng chục ngàn ca tại bệnh viện. Những cánh tay, cẳng tay, bàn tay, ngón tay bị đứt rời có thể nối lại được trong vòng 5 - 8 giờ với chức năng thuận lợi nếu bệnh nhân được chuyển đến bệnh viện kịp thời.

“Với phẫu thuật trồng lại chi thể đứt rời tự thân kỹ thuật khó khăn và phức tạp, nhưng phẫu thuật ghép chi thể đồng loại còn khó khăn hơn. Cho đến nay mặc dù thế giới đã có hàng chục ngàn ca trồng lại chi thể đứt rời tự thân được thực hiện nhưng ghép chi thể đồng loại là kỹ thuật phức tạp đòi hỏi người cho - nhận phải tương thích từ nhóm máu đến hệ thống miễn dịch. Với trường hợp bệnh nhân P.VV. sau phẫu thuật vẫn phải sử dụng thuốc chống thải ghép phù hợp, chặt chẽ”- GS Hoàng nói.

GS.TS Mai Hồng Bàng, cho biết ca ghép chi thể này mở ra triển vọng rất lớn cho y học Việt Nam. Ngay trên thế giới cũng chỉ ghi nhận 89 ca nhưng đều từ người cho chết não. Thành công này mở ra cơ hội cho hàng chục ngàn bệnh nhân bị chi (tay, chân) được ghép nối chi thể. Có thể trong tương lai gần, một thương binh hay một nạn nhân bị mất chi thể do tai nạn được ghép chi thể từ người cho chết não để có một cơ thể bình thường.

Ngày 4/3, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Đại tướng Ngô Xuân Lịch đã đến thăm và chúc mừng thành công ca ghép chi thể. Đại tướng nhấn mạnh, với thành tựu của ca ghép chi thể này, đã chứng minh bản lĩnh, trình độ của người thầy thuốc quân y, đặc biệt là các bác sĩ Bệnh viện trung ương Quân đội 108.