Cà phê đương đầu với thách thức mới

Rào cản lớn

Theo Thương vụ Việt Nam tại Bỉ, Quy định chống phá rừng của EU được Nghị viện thông qua ngày 29/6/2023 và áp dụng từ ngày 30/12/2024 sẽ ảnh hưởng lớn đến việc xuất khẩu cà phê tới đây.

Cụ thể, kể từ ngày 31/12/2024, EU cấm việc bán cà phê có nguồn gốc từ đất bị phá rừng hoặc đất bạc màu đã bị cấm. Quy định của EU yêu cầu các công ty bán cà phê ở EU thu thập tọa độ định vị của trang trại sản xuất cà phê. Các công ty có thể kết hợp dữ liệu này với các công cụ giám sát vệ tinh. Những công cụ này kiểm tra xem các công ty có đáp ứng các yêu cầu của quy định hay không và xác định các khu vực tiềm ẩn có nguy cơ suy thoái đất và phá rừng.

Đề xuất này cũng dán nhãn các quốc gia trồng cà phê là có rủi ro thấp hoặc rủi ro cao. Cà phê từ các vùng có rủi ro cao phải đáp ứng các yêu cầu thẩm định nhiều hơn so với các vùng có rủi ro thấp. Quy định nhằm giải quyết nạn phá rừng, gây suy thoái rừng và giúp bảo tồn rừng để giảm lượng khí thải carbon và mất đa dạng sinh học. Theo đó, phạm vi hàng hóa sản xuất chịu áp dụng trong quy định này gồm: Gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành, gỗ và một số sản phẩm có nguồn gốc từ chúng, chẳng hạn như da, lốp xe, hoặc đồ nội thất.

Quy định mới của EU đang đặt ra những thách thức không nhỏ đối với các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Bởi theo thông tin đến từ một tổ chức quốc tế về phát triển bền vững, trong số 90.000ha rừng Việt Nam bị mất năm 2021 có 8.000ha nằm trong vùng trồng cà phê. Số diện tích này sẽ được theo dõi trong chặt chẽ, nếu được dùng để trồng cà phê thì sẽ được coi là cà phê trồng trên đất phá rừng. Và điều đó cũng đồng nghĩa, cà phê của Việt Nam rất khó để có thể xuất khẩu sang thị trường EU trong thời gian tới nếu không giải tỏa được vấn đề nói trên.

Ông Nguyễn Nam Hải - Chủ tịch Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam (Vicofa) còn quan ngại, không chỉ đáng lo về số diện tích rừng bị mất, việc cà phê được giá thời gian qua cũng có thể dẫn đến nguy cơ người dân phá rừng để trồng cà phê.

Theo Vicofa, EU là thị trường xuất khẩu quan trọng của cà phê Việt Nam khi khoảng 40% tổng lượng cà phê xuất khẩu hằng năm của Việt Nam. DN mua cà phê Việt Nam hầu hết là các tập đoàn lớn như: Nestle, JDE, Newman, Louis Dreyfus...

Vì vậy, để ổn định thị phần xuất khẩu cà phê sang EU, ngành cà phê Việt Nam phải tuân thủ quy định chống phá rừng châu Âu (EUDR). "Thời gian chính thức áp dụng không còn nhiều, cần phải đẩy mạnh việc tháo gỡ khó khăn liên quan đến những nội dung của quy định" - ông Hải nói.

Số liệu của Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho hay, tổng diện tích cà phê của Việt Nam tính đến hết năm 2022 đạt 710,66 nghìn ha. Cà phê Việt Nam được trồng trên 19 tỉnh khắp cả nước nhưng chủ yếu tập trung tại 5 tỉnh Tây Nguyên, chiếm 91,2% tổng diện tích cả nước.

So với các nước sản xuất cà phê trên thế giới, diện tích cà phê của Việt Nam chỉ đứng thứ 6 sau các nước: Brazil tổng diện tích gần 1,9 triệu ha, Indonesia tổng diện tích trên 1,2 triệu ha, Colombia và Ethiopia hơn 800 nghìn ha, Bờ Biển Ngà gần 800 nghìn ha. Vì vậy, để ổn định thị phần xuất khẩu cà phê sang EU, ngành cà phê Việt Nam phải tuân thủ quy định chống phá rừng châu Âu (EUDR).

Động lực cho mục tiêu phát triển bền vững

Giới chuyên gia nhận định, với quy định mới của EU thì việc truy xuất nguồn gốc tận vườn chính là điểm yếu lớn nhất của ngành cà phê. Bởi, thực tế, hầu hết các DN kinh doanh ngoài việc liên kết với hợp tác xã, nông dân, họ còn mua qua đại lý nên việc truy xuất nguồn gốc rất khó khăn.

Theo thống kê của ngành nông nghiệp, hiện vẫn còn tới 700.000ha cà phê của hơn 1 triệu nông hộ với diện tích manh mún, nhỏ lẻ dưới 0,5ha/hộ. Với diện tích này, giới chuyên gia cho rằng, để chứng minh nguồn gốc không phải việc đơn giản.

Còn theo ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn - Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), EUDR yêu cầu 100% một số sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam, đặc biệt là cà phê vào châu Âu, phải có thông tin định vị (GPS) đến từng vườn, dựa trên đó xác nhận về nguy cơ gây mất rừng bằng các hệ thống giám sát viễn thám. "Các ngành hàng sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức để đáp ứng EUDR. Tuy nhiên, thách thức cũng đi cùng với cơ hội và chúng ta phải sẵn sàng tận dụng được cơ hội này" - ông Tuấn nêu quan điểm.

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, trước đây, tình trạng ken, đốt gốc thông, bạch đàn để chiếm đất trồng cà phê ở nước ta đã từng xảy ra và trở thành mối quan tâm hàng đầu đối với việc phát triển ngành cà phê nước nhà. Chính bởi vậy, sắc lệnh mới của châu Âu tuy có tạo ra những rào cản nghiêm ngặt đối với hàng cà phê xuất khẩu, song cũng là nhân tố có thể thúc đẩy sự phát triển theo hướng bền vững hơn của ngành cà phê. Bởi để đáp ứng yêu cầu của sắc lệnh này, người trồng cà phê không chỉ tập trung vào việc mở rộng diện tích để tăng sản lượng mà còn phải rất chú ý về vấn đề năng suất.