Chống ngập 'thất thủ'
Trận mưa lịch sử ngày 26/9 vừa qua đã khiến TP HCM chìm trong biển nước. Chưa khi nào thành phố đông dân nhất nước lại ngập nặng như vậy. Thống kê cho thấy ít nhất có 59 tuyến đường “thất thủ” trước mưa lớn, minh chứng nhiều vấn đề bất cập lâu nay trong công tác chống ngập, dự báo thời tiết, thậm chí cả dự báo phát triển đô thị phình quá to so với năng lực hạ tầng, bất cập thiếu đồng bộ trong cả quá trình chỉnh trang nâng cấp các con đường.
Thành phố Hồ Chí Minh lại ngập sau các cơn mưa lớn.
Phải nói thêm rằng, trong số 59 tuyến đường ngập sâu từ 0,1 – 0,5m trong trận mưa ngày 26/9 đã phát sinh thêm nhiều tuyến đường trước đây chưa từng ngập, như: Cống Quỳnh, Nguyễn Cư Trinh, Trần Hưng Đạo,…Đó là chưa kể các khu vực vùng trũng, vốn chỉ cần một cơn mưa có vũ lượng thấp đã ngập thì nay chìm ngập trên nửa mét, khiến giao thông hoàn toàn tắc nghẽn vào thời điểm mưa lớn.
Cơn mưa ngày 26/9 chỉ kéo dài trong khoảng thời gian khoảng 1h30 phút, vũ lượng đạt đến 204,3 mm, vượt xa so với tần xuất thiết kế hệ thống thoát nước hiện nay của thành phố. Một chuyên gia về công tác chống ngập của thành phố đã phải thốt lên rằng: Hệ thống thoát nước của thành phố đã “thất thủ” hoàn toàn trước mưa lớn.
Dường như chỉ có hầm vượt sông Sài Gòn trong trận mưa khủng khiếp hôm qua là không ngập, không bị thất thủ. Sau mưa lớn, một câu hỏi lớn được đặt ra trong công tác chống ngập của thành phố là, mới chỉ có một cơn mưa kéo dài hơn 1h30 phút đã có thể khiến TP.HCM ngập nặng như vậy thì vào cao điểm mùa mưa với lượng mưa tương tự trở lên, liệu rằng hệ thống thoát nước của thành phố sẽ chống đỡ ra sao với ngập úng.
Việc TP HCM bất lực trước mưa lớn (chưa kể mưa kết hợp triều cường dâng cao) là thực trạng đã được Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM chỉ ra từ nhiều năm qua. Viện này công bố những con số biết nói, như dự báo trong 40 năm qua (năm 1962 – 2001) thành phố chỉ xuất hiện khoảng 9 cơn mưa lớn (hơn 3 tiếng/trận mưa), đạt vũ lượng trên 100mm, với trung bình 4 năm xuất hiện 1 lần. Nhưng chỉ tính trong hơn 10 năm gần đây thì tần xuất đã tăng vọt và diễn biến phức tạp.
Trong đó, tính từ năm 2002 đến nay đã xuất hiện đến 29 trận mưa, trong đó có 3 trận mưa lớn trong 2 năm (2013 – 2014) đạt đến vũ lượng 100 - 122mm. Đó là chưa kể về diễn biến triều cường ngày càng phức tạp, bởi trong giai đoạn 1980 – 2007 đỉnh triều tại trạm Phú Án chỉ ở mức dưới 1,50m nhưng từ 2008 đến nay đã vượt trên mức này, có thời điểm chạm mức lịch sử là 1,68m.
Thực ra trước thực trạng trên, một kịch bản chống ngập đã được thành phố lên kế hoạch cho giai đoạn 5 năm (2016 – 2020), với một khoản kinh phí rất lớn, lên đến gần 97.300 tỉ đồng để giải quyết bài toán chống ngập. Tại Hội nghị Ban Chấp hành Đảng bộ TP HCM lần thứ X vừa kết thúc, chương trình hành động về giảm ngập nước giai đoạn 2016-2020 cũng đã được coi là 1 trong 7 chương trình hành động trong giai đoạn kể trên. Trong đó, thành phố quyết tâm sẽ thực hiện các giải pháp cấp bách chống ngập trong ngắn hạn (2016-2018), sau đó tiếp nối bằng các dự án chống ngập cho giai đoạn 2019-2020 sẽ lần lượt đi vào hoạt động. Việc xóa ngập cho 8/17 tuyến đường và nâng cấp hệ thống thoát nước để xóa ngập cho 60/179 tuyến đường hẻm được ghi vào lịch trình cho giai đoạn 2016 – 2018.
Tuy nhiên, cần nói thêm các dự án chống ngập của thành phố hiện nay vẫn chưa phát huy được hiệu quả như cam kết. Chẳng hạn như Dự án chống ngập cho tuyến đường Kinh Dương Vương, đoạn qua quận Bình Tân được báo Đại Đoàn Kết phản ánh nhiều kỳ đã phát sinh vấn đề về thi công mặt đường cao hơn với nền nhà dân. Công trình chống ngập trên tuyến đường này (kinh phí đầu tư xây dựng 300 tỷ đồng) đã thi công, chỉnh trang, nâng mặt đường Kinh Dương Vương lên cao trung bình 0,7m, phần vỉa hè nâng từ 0,4 - 1,2m. Trong khi đó, cao độ hoàn chỉnh mặt đường được nâng trung bình 0,7m và vỉa hè nâng cao từ 0,4 - 1,2m. Điều này cũng đồng nghĩa nhà ở và công trình xây dựng dọc hai bên đường thấp hơn vỉa hè từ 0,6 đến 1 m.
Vấn đề đau đầu hiện nay tại TP HCM là để hoàn thành các dự án chống ngập và cống kiểm soát triều nêu trên, còn thiếu gần 36.000 tỉ đồng so với nguồn ngân sách dự kiến chi 97.300 tỉ đồng cho giai đoạn 2016 – 2020. Thành phố dự kiến khắc phục thực trạng thiếu hụt ngân sách cho chống ngập bằng cách ban hành các chính sách huy động các nguồn vốn từ xã hội, tổ chức tài chính, nhà đầu tư trong và cả ngoài nước, tạo quỹ đất để thu hút nhà đầu tư, thu hồi và bán đấu giá các mặt bằng, nhà xưởng của Nhà nước sử dụng chưa hiệu quả.
Nhiều chuyên gia cho rằng, sở dĩ việc chống ngập của thành phố đã “đội” vốn lên hàng chục ngàn tỷ đồng xuất phát từ việc thực trạng đang không biết bắt đầu chống ngập từ đâu. Nguyên nhân không hẳn nằm ở chỗ hệ thống cống ngầm của thành phố tiếp quản lại từ thời Pháp thuộc và hệ thống thoát nước thời chế độ cũ vốn chỉ có thể đáp ứng cho quy mô dân số vừa phải, trong khi quy mô hiện đã gấp hàng chục lần.
Thêm một nguyên nhân dẫn tới thực trạng ngập nêu trên lại nằm ở việc phát triển đô thị quá nhanh, với tốc độ bê tông hóa “nóng” trong khoảng thời gian 20 năm trở lại đây. Nghiên cứu từ 1989 – 2006 cho thấy diện tích bê tông hóa tăng từ 6.000 ha lên 24.500 ha. Trong khi từ năm 2007 đến nay đã tăng lên đến hàng chục lần so với giai đoạn kể trên.
Hiện nay, TP HCM đang nghiên cứu đưa vào quy hoạch xây dựng hơn 100 hồ điều tiết, trong đó trước mắt sẽ xây 3 hồ điều tiết. Do đó, việc xây dựng các hồ điều tiết có thể sẽ là một giải pháp hữu hiệu để chống ngập úng thay thế cho các khu vực đã có mật độ đô thị hóa cao như hiện nay. Thế nhưng đó vẫn là câu chuyện còn phải chờ đợi kiểm chứng trong tương lai. Với những gì người dân TP HCM đang nếm trải, cho thấy công tác chống ngập đã thực sự “thất thủ”.
