Gửi bình luận
Thứ Sáu, 15/8/2025
Cộng đồng có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Vì thế, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể luôn phải lưu ý đến việc huy động sự tham gia của các cộng đồng. Tuy nhiên, việc huy động này phải đặt quyền lợi và lợi ích của cộng đồng lên trên hết.
Sự góp sức của người dân
Trong cuộc sống, dường như, các sự kiện, hoạt động văn hóa tổ chức có sự tham gia, góp sức của cộng đồng đã thu lại thành công và mỗi năm quy mô càng thêm lớn mạnh, hấp dẫn hơn năm trước. Còn ngược lại, nếu thiếu sự tham gia của cộng đồng, không phù hợp với cộng đồng đều không thể tổ chức tiếp tục và không mang tính bền vững.
Điển hình như Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội năm 2024 đã trở thành sự kiện được mong chờ, không chỉ trong những người làm văn hoá, sáng tạo. Sự tham gia của gần 1.000 người trong các nhóm cộng đồng, các chuyên gia, nhà sáng tạo, doanh nghiệp… trong mùa lễ hội năm 2024 đã tiếp tục khẳng định thêm thương hiệu của sự kiện đặc biệt này. Sự kiện đã thu hút đến 300.000 lượt người tham dự. Nhiều cá nhân, nhóm sáng tạo tham gia lễ hội coi đây là cơ hội để quảng bá những thành quả từ hoạt động sáng tạo của mình, là niềm tự hào và với mục đích hướng tới phục vụ cộng đồng.
Hay như tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam ở Hà Nội, nơi được gọi là “ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, thường xuyên sôi động các hoạt động mang đậm màu sắc văn hóa, sự đa dạng của đồng bào các dân tộc. Những năm qua, sự tham gia của đồng bào các dân tộc vào các hoạt động thường ngày đã trở thành sản phẩm du lịch đặc thù, thu hút khách du lịch của Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam. Các nhóm cộng đồng dân tộc về tham gia hoạt động tại đây đã rất tự tin tái hiện đời sống sinh hoạt, giới thiệu không gian văn hóa của dân tộc mình, trình diễn các hoạt động dân ca, dân vũ giao lưu với du khách tham quan.
Theo ThS Nguyễn Đắc Tới – nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu di sản (Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển), cộng đồng chính là chủ thể của di sản văn hóa phi vật thể. Thế nhưng, trước sự tác động mạnh mẽ của du lịch và nhiều yếu tố khác, không ít cộng đồng đã bị đứng ngoài lề trong tiến trình phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương.
Sự bền vững của các hoạt động liên quan đến di sản phụ thuộc trực tiếp vào mức độ tham gia tích cực, chủ động của chính cư dân bản địa. Thực tế cho thấy, nhiều chương trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nếu thiếu sự đồng thuận và tham gia của cộng đồng, hoặc tổ chức không gắn với đời sống của họ, đều khó duy trì lâu dài và thiếu tính bền vững.
“Chính vì vậy, trong những năm gần đây, vai trò của cộng đồng và bản sắc văn hóa địa phương ngày càng được coi trọng hơn. Đây là yếu tố vừa tạo nên dấu ấn riêng của văn hóa địa phương, vừa khơi dậy tinh thần chủ động, tích cực của người dân trong việc tổ chức và tham gia các hoạt động gắn với di sản” - ThS Nguyễn Đắc Tới khẳng định.
Coi trọng lợi ích cộng đồng
Theo các chuyên gia, cách tiếp cận lấy cộng đồng chủ thể làm trung tâm, di sản là nhân tố cốt lõi trong phát triển cộng đồng, dự án đã thành công trong việc thúc đẩy sự tham gia và tăng cường tính chủ động của các đối tượng hưởng lợi trong các hoạt động của mình. Quá trình thay đổi thể hiện ở sự chuyển biến trong mức độ tham gia của người hưởng lợi, đặc biệt là các cộng đồng dân tộc thiểu số. Từ chỗ thụ động tiếp nhận thông tin và hoạt động dự án, họ đã tích cực hăng hái tham gia, và chủ động đưa ra các sáng kiến bảo vệ di sản và tạo các cơ hội từ di sản.
ThS Nguyễn Đắc Tới cho rằng, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể rất cần sự tham gia của các cộng đồng. Tuy nhiên, việc huy động cộng đồng phải đặt quyền lợi và lợi ích của cộng đồng lên trên hết.
Cùng quan điểm, ThS Lương Việt Anh – Phó Trưởng phòng Kiểm kê, Bảo quản (Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam) cho rằng, Nhà nước cần triển khai các chính sách đồng bộ, kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa. Đồng thời, cần tạo sinh kế bền vững, giúp người dân yên tâm ổn định cuộc sống, từ đó có điều kiện và động lực để gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể của chính mình. Trong công tác tuyên truyền, giáo dục về giá trị văn hóa phi vật thể cần ưu tiên, tạo mọi điều kiện để cộng đồng dân tộc thiểu số có cơ hội tiếp cận các giá trị văn hóa phi vật chung, từ đó họ sẽ có ý thức, trách nhiệm bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa của mình.
Bên cạnh đó, việc khuyến khích người trẻ tham gia vào hoạt động gìn giữ, truyền dạy văn hóa cũng rất quan trọng, góp phần tạo nên sự tiếp nối giữa các thế hệ, tránh nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng.
