Đào tạo nghề trên đường đua chuyển đổi số
Thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển đổi kép: nền kinh tế xanh hóa và lực lượng lao động đang số hóa nhanh chóng. Trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa đang thay đổi cách con người học, làm việc và tương tác.
Theo Liên hợp quốc, 60% người được khảo sát tin rằng AI sẽ tạo thêm việc làm, nhưng cứ 8 người thì có 1 người lo sợ bị AI thay thế. Trước làn sóng này, các quốc gia trên toàn cầu đang gấp rút đổi mới hệ thống giáo dục nghề, tích hợp kỹ năng số và công nghệ mới để chuẩn bị cho lực lượng lao động tương lai.
Giáo dục nghề trước sức ép công nghệ
Giáo dục nghề nghiệp trên toàn cầu đang chịu sức ép đồng thời từ 3 xu hướng: tự động hóa, số hóa và chuyển đổi xanh. Báo cáo Phát triển Con người 2025 của Liên hợp quốc cho thấy, khoảng một phần ba thanh niên ở các nước thành viên OECD theo học nghề, trong đó một phần tư làm việc trong các ngành công nghiệp xanh như năng lượng tái tạo, xây dựng tiết kiệm năng lượng hay sản xuất thân thiện với môi trường.
Tại Đức, quốc gia từng được xem là hình mẫu toàn cầu về hệ thống học nghề kép, mô hình này đang chững lại. Theo hãng tin Bloomberg, doanh nghiệp ngày càng khó tuyển lao động tay nghề cao, còn giới trẻ chuộng học đại học hơn. Nhiều cơ sở đào tạo vẫn chưa bắt kịp công nghệ mô phỏng và AI, khiến việc giảng dạy thiếu thực tiễn. Báo cáo La bàn Công nghệ 2025 của hãng Bosch khẳng định, thiếu kỹ năng AI là rào cản lớn nhất khiến năng suất lao động Đức bị ảnh hưởng; nhiều công ty phải tự mở lớp huấn luyện nội bộ để bù đắp khoảng trống này.
Ở Ấn Độ, quốc gia có hơn 500 triệu người trong độ tuổi lao động, thách thức lớn nhất là thiếu cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên thành thạo công nghệ. Theo Bộ Giáo dục Ấn Độ, chỉ 35% trường nghề có đủ hạ tầng số, và 60% giáo viên chưa từng được đào tạo kỹ năng AI.
Tại châu Âu, các trường nghề đang phải cùng lúc thích ứng với “chuyển đổi xanh” và “chuyển đổi số”. OECD ước tính, 8% người tốt nghiệp nghề trẻ đang làm trong các ngành phát thải cao (nhóm có nguy cơ mất việc), trong khi 25% việc làm mới lại xuất hiện ở các lĩnh vực năng lượng sạch. Tuy nhiên, nhiều nước như Hy Lạp, Bỉ, Tây Ban Nha lại thiếu ngân sách đầu tư công nghệ dạy học hiện đại.
Trung Quốc đang triển khai kế hoạch nâng cấp kỹ năng nghề lớn nhất thế giới, với hơn 30 triệu lao động được đào tạo giai đoạn 2025-2027, tập trung vào AI, robot, xe điện và logistics. Tuy nhiên, hơn 45% lao động có chứng chỉ nghề cấp thấp vẫn chưa đáp ứng yêu cầu doanh nghiệp công nghệ cao.
Tại Belarus, dù đã có 53 trung tâm đào tạo hiện đại và 24 chương trình học mới, khoảng cách giữa trường học và doanh nghiệp vẫn còn lớn. Thứ trưởng Bộ Giáo dục Alexander Bakhanovich thừa nhận: “Khi trường học vừa mua thiết bị mới thì doanh nghiệp đã chuyển sang thế hệ công nghệ kế tiếp”. Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), 80% nghề mới ở Belarus hiện nay đòi hỏi kỹ năng số, nhưng trong năm qua chỉ khoảng 1.500 giáo viên được đào tạo về lĩnh vực này, quá ít so với nhu cầu hàng chục nghìn người, cho thấy tiến trình chuyển đổi số trong giáo dục nghề vẫn còn chậm.
Hướng đi mới cho đào tạo nghề
Trước những thay đổi mạnh mẽ của công nghệ, các quốc gia đang chuyển từ mô hình dạy nghề truyền thống sang phát triển kỹ năng tương lai, bao gồm: khả năng học suốt đời, tư duy sáng tạo và làm chủ công nghệ mới. OECD khuyến nghị các nước cần linh hoạt chuẩn đầu ra, cập nhật chương trình giảng dạy theo dữ liệu thị trường việc làm, mở rộng đào tạo nghề sau trung học, và thúc đẩy các chứng chỉ ngắn hạn linh hoạt, hình thức học nhanh, cấp chứng chỉ ngay, phù hợp với người cần nâng cấp kỹ năng trong thời gian ngắn.
Ấn Độ là quốc gia tiên phong với Đại học Số Quốc gia NIELIT, do Bộ Điện tử và Công nghệ Thông tin sáng lập. Nền tảng này cung cấp hàng nghìn khóa học về AI, an ninh mạng, dữ liệu và bán dẫn, có sự hợp tác của hơn 500 doanh nghiệp như Microsoft và Zscaler. Bộ trưởng Ashwini Vaishnaw cho biết: “Khi doanh nghiệp cùng tham gia xây dựng nội dung đào tạo, sinh viên sẽ học đúng kỹ năng mà thị trường cần”.
Ở châu Âu, Liên minh Giáo dục Nghề nghiệp Châu Âu xây dựng mạng lưới “Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số”, thúc đẩy các mô hình hợp tác công - tư. Các dự án như Trung tâm Kỹ năng Xanh Secove, Excel4Housing hay TourX đã áp dụng công nghệ thực tế ảo, trò chơi hóa việc học và chia sẻ tài nguyên đào tạo giữa các nước.
Tại Đức, chính phủ đã đưa AI vào trung tâm của giáo dục nghề. Các sáng kiến như Học viện AI, SmaLeTax và KI4CoLearnET giúp cá nhân hóa bài học, mô phỏng sản xuất và đào tạo giáo viên theo chuẩn công nghiệp mới. Viện Giáo dục Nghề Liên bang Đức phối hợp với các Phòng Thương mại phát triển chứng chỉ nghề về AI và năng lượng tái tạo, giúp hệ thống học nghề truyền thống thích ứng với thời đại số.
Trung Quốc đã chuẩn hóa Khung trình độ nghề quốc gia gồm 8 bậc, hình thành chu trình khép kín từ học tập - thực hành - cấp chứng chỉ - bố trí việc làm, giúp người lao động dễ dàng nâng cấp và chuyển đổi kỹ năng theo nhu cầu của doanh nghiệp.
Tại Canada, các chương trình như Thực tập Công nghệ số hỗ trợ sinh viên mới tốt nghiệp làm việc tại doanh nghiệp nhỏ, trong khi Trung tâm Kỹ năng Tương lai và Viện The Dais sử dụng phân tích dữ liệu lớn để dự báo xu hướng kỹ năng. Cổng việc làm quốc gia Job Bank còn gắn nhãn “việc làm xanh” cho các vị trí thân thiện môi trường, giúp người học định hướng nghề nghiệp bền vững.
Từ các trung tâm kỹ năng số ở châu Á đến mạng lưới đào tạo xanh ở châu Âu, có thể thấy giáo dục - đào tạo nghề ngày nay không chỉ dừng ở việc phát triển kỹ năng nghề, mà đã trở thành nền tảng giúp người lao động học tập suốt đời, sáng tạo và thích ứng nhanh trong kỷ nguyên AI.
