Điệp khúc “hễ mưa là ngập”

Từ trung tâm thành phố đến khu vực vùng trũng ở các phường An Khánh, Bình Thạnh, Thủ Đức, Cát Lái; các xã Nhà Bè, Bình Chánh,…nước ngập khiến giao thông tê liệt, sinh hoạt đảo lộn, kèm theo nỗi lo thiệt hại tài sản.

Vấn đề đặt ra không chỉ là chuyện mưa lớn bất thường, hay triều cường dâng cao mà chính là việc chống ngập ở TPHCM đang lâm vào tình trạng dậm chân tại chỗ, thi công kéo dài, quản lý thiếu đồng bộ. Mỗi năm, TPHCM dành hàng nghìn tỉ đồng cho các chương trình, dự án giảm ngập. Đơn cử như dự án chống ngập 10.000 tỉ đồng thực hiện từ năm 2016, từng được kỳ vọng sẽ giải quyết căn cơ bài toán ngập cho 6,5 triệu dân khu vực trung tâm và bờ hữu sông Sài Gòn. Nhưng đến nay, sau gần 10 năm, công trình này vẫn chưa hoàn thành, liên tục vướng mắc về vốn, mặt bằng, điều chỉnh thiết kế. Ngập ở TPHCM không chỉ do lượng mưa lớn, mà còn bởi hệ thống thoát nước cũ kỹ, thiếu kết nối đồng bộ. Nhiều khu dân cư mới mọc lên, đô thị hóa tràn lan nhưng hạ tầng thoát nước không theo kịp. Cống cũ quá tải, cống mới chắp vá, kênh rạch bị lấn chiếm, rác thải bủa vây,… là những vấn đề tạo thành một mạng lưới bế tắc cho dòng chảy khi mưa xuống. Chưa kể, hiện tượng lún đất tự nhiên do khai thác nước ngầm và tải trọng đô thị ngày càng lớn khiến nền đất nhiều nơi ở TPHCM hạ thấp từ 1-2 cm mỗi năm. Trong khi đó, biến đổi khí hậu khiến triều cường ngày một cao, gây áp lực ngược dòng lên hệ thống thoát nước. Tất cả khiến các cơn mưa trở thành “chất xúc tác” gây ngập úng ở nhiều nơi.

Có thể nói, từ bao năm qua người dân TPHCM đã quá quen với hình ảnh xe chết máy, nước tràn vào nhà, học sinh lội bì bõm đến trường, công nhân không dám đi làm sau mưa,… Và, người dân vẫn cứ phải kỳ vọng “sẽ hết ngập trong năm tới”, “đang đẩy nhanh tiến độ dự án”,… nhưng rốt cục vẫn phải sống chung với ngập từ năm này qua năm khác. Mặc dù nghe tin chính quyền “đã có giải pháp”, người dân vẫn phải kê cao đồ đạc sau mỗi cơn mưa. Nhiều câu hỏi được đặt ra. Bao nhiêu dự án đã được rót vốn? Bao nhiêu công trình hoàn thành và phát huy hiệu quả đến đâu? Ai giám sát chuỗi công trình chống ngập đội vốn, kéo dài, thi công manh mún?

Những gì thành phố đang đối mặt là một tổ hợp đa nguyên nhân: khí hậu, địa chất, đô thị hóa, lối sống, quản lý,… Do đó, các chuyên gia cho rằng giải pháp cho vấn đề ngập úng đô thị cũng phải mang tính tổng thể, đồng bộ và đặt trong chiến lược phát triển bền vững của thành phố. Thay vì dồn dập đầu tư nhiều công trình đơn lẻ, TPHCM cần rà soát lại toàn bộ quy hoạch thoát nước đô thị, vốn đã lạc hậu khi được xây dựng cách đây hơn 20 năm. Ngoài ra, cần xác định rõ đâu là vùng trũng, đâu là hướng dòng chảy, đâu là kênh rạch cần khơi thông, bảo vệ, tái tạo. Quan trọng hơn cả là phải chấn chỉnh lại năng lực quản lý dự án, phòng tránh hiện tượng “đầu voi đuôi chuột”, thi công kéo dài, đội vốn và thiếu minh bạch trong các dự án chống ngập. Thành phố cần một cơ chế kiểm tra độc lập, giám sát xã hội và công khai tiến độ, chi phí từng công trình để người dân theo dõi, giám sát và góp ý.

Kinh nghiệm thực tế ở nhiều đô thị lớn trên thế giới cho thấy không một thành phố lớn nào có thể “miễn nhiễm” với thiên tai và thời tiết cực đoan. Thế nhưng, thay vì chỉ lo chống đỡ, các đô thị hiện đại ngày càng hướng đến khả năng thích ứng – nghĩa là sống hài hòa với nước, biến thách thức thành cơ hội. TPHCM có thể học hỏi kinh nghiệm từ Singapore, Hà Lan,… là những nơi đã biến các không gian trũng thành hồ điều tiết nước, công viên sinh thái. Họ cũng đã áp dụng được thiết kế kiến trúc chống ngập cho các công trình dân sinh; quy hoạch lại đô thị theo hướng ưu tiên tự nhiên và khả năng thấm nước của mặt đất.

TPHCM đang hướng đến mục tiêu trở thành đô thị thông minh, đáng sống và phát triển bền vững. Và chắc hẳn, chính quyền thành phố không chỉ cần hành động quyết liệt hơn, mà còn phải có tư duy mới, minh bạch hơn trong quản lý, vận hành các giải pháp thoát nước đô thị. Chống ngập không còn là câu chuyện hạ tầng đơn thuần, mà phải là cam kết phát triển đô thị văn minh, hiện đại, phục vụ đời sống người dân tốt hơn.