Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở Đắk Lắk – Bài 5: Giáo dục – tuyến phòng ngừa từ sớm, từ xa
Nếu như sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, Người có uy tín và đặc biệt là phụ nữ đã tạo nên “vành đai” phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống (TH-HNCHT) ngay trong gia đình và cộng đồng, thì giáo dục chính là tuyến phòng ngừa bền vững nhất – nơi gieo mầm nhận thức đúng đắn cho thế hệ trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.
Khi học sinh truyền thông bằng hội họa
Bằng những cách làm sáng tạo, gần gũi, ngành giáo dục tỉnh Đắk Lắk đang từng bước trang bị cho học sinh, nhất là học sinh dân tộc thiểu số (DTTS), “lá chắn tri thức” để các em biết tự bảo vệ mình, dám nói không với tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.
Những năm qua, Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS Krông Ana luôn xác định công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về phòng, chống TH-HNCHT là nhiệm vụ thường xuyên, gắn chặt với thực tiễn đời sống của học sinh DTTS.
Năm học 2024 – 2025, nhà trường phối hợp với Phòng Dân tộc và Tôn giáo huyện Krông Ana (cũ) tổ chức Hội thi vẽ tranh tuyên truyền với chủ đề: “Tuyên truyền pháp luật – Chung tay giảm thiểu TH-HNCHT”. Hội thi đã thu hút đông đảo học sinh toàn trường tham gia, tạo nên một không gian sinh hoạt giáo dục sinh động, sáng tạo và giàu tính thuyết phục.
Thông qua từng nét vẽ, các em học sinh đã chuyển tải những thông điệp rõ ràng, dễ hiểu nhưng giàu sức lay động như: “Không kết hôn sớm, không kết hôn cận huyết thống”, “TH-HNCHT là vi phạm pháp luật”, … Mỗi bức tranh không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là một lời cảnh báo, một tiếng nói phản biện từ chính những người trong cuộc.
Em Ma Ngọc Thùy, học sinh lớp 9A chia sẻ: “Qua bức tranh của mình, em muốn mọi người cùng lên tiếng, cùng hành động để chấm dứt TH-HNCHT. Đây không chỉ là chuyện của riêng ai mà là trách nhiệm của cả cộng đồng, nhất là thế hệ trẻ, cần nâng cao nhận thức, dám nói không với TH-HNCHT”.
Còn em H’Mic Hđớk, học sinh lớp 8A, bày tỏ: Tham gia hội thi, chúng em muốn tuyên truyền về những tác hại, hệ lụy của tảo hôn. Tranh của chúng em hướng đến việc thuyết phục các bạn học sinh, nhất là các bạn ở vùng cao, nhận thức rõ rằng học tập vẫn là ưu tiên hàng đầu của lứa tuổi THCS, THPT. Tảo hôn không chỉ lấy đi tuổi thơ, thanh xuân mà còn đánh mất cả tương lai.
Từ hội thi, học sinh được trang bị thêm kiến thức về pháp luật, sức khỏe sinh sản vị thành niên, kỹ năng tự bảo vệ bản thân và khả năng truyền thông tích cực trong cộng đồng.
“Lá chắn tri thức” cho học sinh vùng đồng bào DTTS
Không dừng lại trong khuôn khổ nhà trường, nhiều học sinh DTTS ở Đắk Lắk đã chủ động mang tri thức đi xa hơn, trở thành những “tuyên truyền viên nhỏ tuổi” trong chính cộng đồng mình sinh sống.
Chứng kiến tình trạng tảo hôn vẫn còn diễn ra ở một số địa bàn vùng sâu, vùng xa với nhiều hệ lụy đáng buồn, hai em Hoàng Thị Thủy và Lý Văn Lầu, dân tộc Mông, học sinh lớp 9, Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS Krông Bông đã thực hiện dự án giáo dục giới tính với mong muốn góp phần giảm thiểu tảo hôn trong đồng bào DTTS.
Dự án mang tên “Nâng cao năng lực truyền thông về giáo dục giới tính, chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên cho học sinh tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS Krông Bông”. Dự án nhằm mục tiêu nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, thái độ của học sinh, nâng cao năng lực truyền thông của chính các bạn học sinh, góp phần giảm thiểu tình trạng mang thai sớm, đẩy lùi TH-HNCHT trong cộng đồng.
Em Hoàng Thị Thủy chia sẻ: Giáo dục giới tính và chăm sóc sức khỏe sinh sản cho lứa tuổi vị thành niên là vấn đề rất quan trọng, đặc biệt ở vùng đồng bào DTTS. Dự án được triển khai tại trường dân tộc nội trú, nơi đa số học sinh là người DTTS đã giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng truyền thông cho học sinh. Mỗi học sinh sau khi tham gia đều có thể trở thành một tuyên truyền viên, mang kiến thức về gia đình, thôn buôn và cộng đồng.
Dự án đã tiến hành khảo sát 150 học sinh trong trường, đồng thời triển khai nhiều giải pháp thiết thực khác trong giờ sinh hoạt nội trú. Bên cạnh đó, dự án còn in ấn và phát hành hàng nghìn tờ rơi tuyên truyền phòng, chống TH-HNCHT ra cộng đồng. Hoạt động vẽ tranh tuyên truyền và triển lãm tranh thu hút hơn hàng trăm tác phẩm của học sinh trong trường. Các sản phẩm truyền thông của dự án đã tạo sức lan tỏa mạnh mẽ, thu hút đông đảo học sinh tham gia.
Dự án của hai em Hoàng Thị Thủy và Lý Văn Lầu đã đạt Giải Ba Cuộc thi nghiên cứu khoa học - kỹ thuật dành cho học sinh trung học tỉnh Đắk Lắk năm học 2024 – 2025, khẳng định vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh DTTS trong công tác tuyên truyền xã hội.
Thực tế cho thấy, dù tảo hôn vẫn còn tồn tại ở một số địa bàn vùng đồng bào DTTS, nhưng so với trước đây đã giảm rõ rệt; đặc biệt, hôn nhân cận huyết thống hầu như không còn. Kết quả đó khẳng định: đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho phòng ngừa từ gốc.
Khi học sinh được trang bị kiến thức, được lắng nghe và được trao quyền lên tiếng, các em không chỉ tự bảo vệ mình mà còn trở thành lực lượng lan tỏa mạnh mẽ, góp phần cùng gia đình, cộng đồng và xã hội xây dựng tương lai văn minh, an toàn và phát triển bền vững cho vùng đồng bào DTTS.
Có thể thấy, để “lá chắn tri thức” thực sự phát huy hiệu quả lâu dài, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng và các cấp, các ngành; trong đó, vai trò điều phối, dẫn dắt của cơ quan quản lý nhà nước về công tác dân tộc có ý nghĩa then chốt. Khi giáo dục được đặt trong tổng thể các chính sách phát triển, gắn với sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống mới có thể đi vào chiều sâu và bền vững.
