Hiệu quả và kỳ vọng từ Chương trình giám sát và phản biện xã hội - Bài 2: Không dễ để... nói thẳng
Chương trình giám sát và phản biện xã hội (GS-PBXH) vẫn còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế dẫn đến chưa thể phát huy tối đa hiệu quả so với mục tiêu đã đề ra. Ở nhiều địa phương còn tồn tại tâm lý ngại chỉ thẳng, nói thẳng; năng lực của cán bộ giám sát chưa đáp ứng được thực tế. Thêm vào đó là cơ chế, các chế tài hoạt động có đôi khi vẫn chưa thông suốt.
Phản biện theo kiểu vỗ vai
Có thể thấy, trong suốt hơn 10 năm triển khai chương trình GS-PBXH, MTTQ các cấp và các đoàn thể chính trị - xã hội tại Thanh Hóa đã triển khai thực hiện hiệu quả hoạt động này, đảm bảo đúng quy định của pháp luật, ngày càng nâng cao về chất lượng, thực hiện sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực. Qua đó giúp cấp ủy, chính quyền làm tốt hơn việc công khai, minh bạch, dân chủ trong hoạt động; kịp thời phát hiện những sai sót, khuyết điểm, yếu kém, xây dựng và hoàn thiện đồng bộ hệ thống chính sách, pháp luật. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều khó khăn, bất cập dẫn đến chưa phát huy tối đa hiệu quả so với mục tiêu đã đề ra.
Ông Nguyễn Văn Thắng - Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Thiệu Tiến cho biết: Lâu nay, việc triển khai thực hiện công tác giám sát có lúc, có nơi ở cơ sở còn lúng túng, chưa chủ động, mang tính hình thức; kỹ năng giám sát vẫn còn hạn chế, việc lựa chọn nội dung, đối tượng giám sát một số việc chưa thật sự phù hợp; phương pháp thực hiện còn đơn điệu, chủ yếu thông qua báo cáo của các đơn vị được giám sát. Việc theo dõi kết quả, thông báo của đơn vị chủ thể đối với đối tượng được giám sát thực hiện các kiến nghị sau giám sát chưa được chú ý.
“Ở cấp tỉnh, những khó khăn nêu trên không nhiều và không rõ nét nhưng ở cấp cơ sở thì còn rất nhiều tồn tại. Nhiều đơn vị được giao nhiệm vụ giám sát vẫn chưa dám nhìn thẳng, nói thẳng vào những thiếu sót, sai phạm của chủ thể được giám sát. Phần vì trình độ năng lực hạn chế, không nhìn ra được vấn đề, phần vì vị nể trong quan hệ cấp trên, cấp dưới, giữa các ban ngành… dẫn đến việc góp ý theo kiểu “vỗ vai” thay vì phải kiến nghị bằng văn bản và theo đuổi đến tận cùng vấn đề. Đây là những yếu tố khiến cho công tác GS-PBXH không phát huy hết vai trò và giá trị của mình”- ông Thắng nhìn nhận.
Cũng theo ông Thắng, việc đẩy mạnh thực hiện dân chủ xã hội đã tạo nhiều điều kiện cho người dân được thể hiện quan điểm, tiếng nói của mình, nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu trên thực tế. Đối với đối tượng chịu sự phản biện, do tâm lý sợ phức tạp, do sự bảo thủ trì trệ, sợ thay đổi nên có thành kiến với việc GS-PBXH. Đối với người thực hiện giám sát, do tâm lý sợ quyền lực, ngại va chạm nên việc phản biện mang nặng tính hình thức, không dám nói thẳng, nói thật. Yêu cầu hiện nay là phải làm rõ, giải quyết được mối quan hệ này, cũng như chứng minh được GS-PBXH chính là động lực cho sự phát triển, thì khi đó việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế, cũng như các điều kiện bảo đảm cho GS-PBXH của MTTQ theo được yêu cầu của thực tiễn.
Cũng nói về những khó khăn trong GS-PBXH, ông Nguyễn Xuân Hùng - Chủ tịch Ủy ban MTTQ xã Hoằng Lộc cho biết: Hiệu quả của các cuộc giám sát chưa cao còn do việc tuyên truyền, vận động, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân có lúc, có nơi chưa kịp thời. Việc tổ chức, động viên, hướng dẫn nhân dân tham gia giám sát việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở thông qua hoạt động của các Ban Thanh tra Nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng của MTTQ cấp cơ sở chưa đồng đều và chưa thực sự hiệu quả.
“Do tuyên truyền chưa đủ sâu, rộng khiến bà con nhân dân và cử tri chưa thấy rõ được vai trò và trách nhiệm của mình trong việc giám sát tại địa phương. Điều này dễ dẫn tới những nhầm lẫn giữa giám sát, góp ý trên tinh thần xây dựng với để ý, bới móc, cá nhân hóa vấn đề, sợ nói thẳng sẽ dẫn tới mâu thuẫn, thù hằn. Cái này cũng là do năng lực yếu kém, hạn chế của cán bộ mà ra. Bên cạnh đó, nhận thức về giám sát phản biện đối với nhiều người, ngay cả đối với các cơ quan Nhà nước, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, có liên quan đến hoạt động GS-PBXH còn nhiều hạn chế. Vẫn còn quan niệm phản biện là chống đối, là đối lập…, từ đó ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình tổ chức GS-PBXH của MTTQ”- ông Hùng lý giải.
Khó khăn từ cơ chế
Trao đổi thêm với phóng viên Báo Đại đoàn kết về những khó khăn trong công tác GS-PBXH đang tồn tại tại địa phương, bà Nguyễn Thị Phương - Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Thanh Hóa cho biết: Hiện nay, hoạt động phản biện xã hội là lĩnh vực còn nhiều hạn chế, chưa thực sự rõ nét ở cấp cơ sở, chủ yếu thực hiện bằng hình thức góp ý kiến là chính; việc gửi văn bản, cung cấp thông tin đề nghị MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội tổ chức phản biện của đơn vị soạn thảo văn bản thời gian quá ngắn (1-3 ngày), gây khó khăn cho việc nghiên cứu, khảo sát và tổ chức hội nghị phản biện. Việc lựa chọn vấn đề để phản biện và năng lực phản biện của MTTQ nhiều nơi chưa đáp ứng được yêu cầu, chưa phát huy vai trò của các chuyên gia, các Hội đồng tư vấn, ban, tổ tư vấn của Mặt trận.
Bên cạnh đó, việc xây dựng chương trình giám sát hàng năm, còn có nơi chưa có sự phối hợp giữa Mặt trận với các đoàn thể chính trị - xã hội nên dẫn đến chồng chéo trong lựa chọn phạm vi, nội dung và đối tượng giám sát. Vẫn còn cấp uỷ, chính quyền, Mặt trận, các đoàn thể chính trị - xã hội và cán bộ, đoàn viên, hội viên nhận thức, tiếp thu chưa thật sâu kỹ, chưa nắm chắc, nội dung, phương thức, quy trình thực hiện các Quyết định số 217, 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị; Nghị quyết liên tịch số 403/2017 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam; đáng chú ý là, chưa phân biệt giữa việc giám sát thường xuyên theo chức năng, nhiệm vụ với việc giám sát theo tinh thần Quyết định 217-QĐ/TW của Bộ Chính trị; chưa phân biệt giám sát của tổ chức Đảng, HĐND và giám sát của MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội.
“Theo Quyết định 217 thì nội dung, đối tượng, phạm vi giám sát, phản biện khá rộng, trong khi đó đội ngũ cán bộ MTTQ và các đoàn thể còn thiếu, nhất là cơ sở (cấp huyện từ 4-7 người, cấp xã từ 3-5 người), bản lĩnh, năng lực nhìn nhận, phân tích vấn đề, đánh giá và kết luận trong quá trình GS-PBXH còn hạn chế”- bà Phương chia sẻ.
Một khó khăn nữa đối với Chương trình GS-PBXH tại cơ sở là điều kiện về kinh phí, phương tiện để MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội tổ chức các hoạt động GS-PBXH, nhiều nơi chưa được cấp ủy, chính quyền các cấp quan tâm, kinh phí dành cho hoạt động này chưa được ghi thành mục lục trong ngân sách thường xuyên, nên rất khó khăn trong quá trình tổ chức thực hiện, nhất là ở cấp xã.
Ông Lê Tiến Dũng - Bí thư Đảng ủy xã Thọ Phú cho biết: Theo quy định trước đây thì kinh phí cấp cho các hoạt động GS-PBXH ở cấp tỉnh là 50 triệu đồng/năm, cấp huyện là 30 triệu đồng/năm và cấp xã là 20 triệu đồng/năm. Ở 2 cấp huyện, tỉnh thì kinh phí được cấp khá đều đặn và đúng theo quy định. Tuy nhiên, ở cấp xã do điều kiện kinh tế từ địa phương, nhiều xã đã không cấp đủ kinh phí để MTTQ và các tổ chức thành viên thực hiện tổ chức các cuộc giám sát quy mô, bài bản. Các cuộc giám sát chỉ dừng lại ở những vấn đề, lĩnh vực hoạt động đơn thuần của chính quyền, hoặc đối với các dự án thì chỉ đủ năng lực giám sát tiến độ thay vì phải giám sát chất lượng công trình.
(Còn nữa)
