Khơi thông nguồn lực đầu tư công - Bài 3: Thắt chặt kỷ luật, kỷ cương

PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính:

Hạn chế đầu tư dàn trải

Thực tế, hoạt động đầu tư công có nhiều vấn đề chưa hợp lý. Nhiều địa phương, ban, ngành lập dự án và xây dựng các chương trình để thực hiện đầu tư trong từng giai đoạn, từng thời kỳ theo cảm tính, thiếu cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn, dẫn đến việc lập dự án sơ sài.

Hơn nữa, việc biến động giá cả nguyên vật liệu cũng khiến cho một số dự án đình trệ do lo sợ hao hụt nguồn vốn. Bài toán đặt ra là phải làm thế nào để cho vốn trung chuyển của các dự án đã được hạch toán từ những năm trước “bao” được mức tăng giá đột biến mới để không bị đội vốn quá mức cho phép, khiến phải tính toán, trình duyệt lại… như kịch bản chậm tiến độ của các dự án đầu tư công trước đây. Điều này đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương ngay khi tiếp nhận kế hoạch giao vốn, cần tính toán kỹ lưỡng.

Thời gian tới, trước hết cần hạn chế đầu tư dàn trải, nên xem xét cắt giảm các dự án chưa thật sự cần thiết để tập trung vốn đầu tư cho một số dự án quan trọng hơn, triển khai nhanh chóng để sớm đi vào hoạt động, phát huy hiệu quả cho nền kinh tế. Cùng với đó, cần khống chế số lượng dự án đầu tư, khi đưa ra dự án nào thì dự án đó phải thực sự cần thiết và có tác động lâu dài, rót vốn đến đâu thì hoàn thành dứt điểm dự án đến đó. Để giải quyết được những bất cập này, chúng ta phải thắt chặt kỷ luật xây dựng dự án đầu tư, phải thuyết minh và lập được dự án sơ bộ. Trong dự án sơ bộ phải được kiểm tra, giám sát nghiêm ngặt. Các cơ quan quản lý nhà nước phải kiểm tra giám sát và cân đối nguồn lực của nền kinh tế với nhu cầu và khả năng của hoạt động đầu tư một cách tốt nhất.

Để thúc đẩy kết quả giải ngân, cần sự phối hợp của nhiều ban, ngành để thực hiện đồng bộ và quyết liệt nhiều biện pháp. Theo đó, cần nhanh chóng rút gọn tối đa các thủ tục không cần thiết với quy trình cấp vốn và nâng cao vai trò các cơ quan quản lý trong hoạt động đấu thầu, tránh tình trạng làm không thực chất.

Ngoài ra, trách nhiệm và vai trò người đứng đầu của các cơ quan, ban, ngành phải được đề cao từ các khâu lập kế hoạch đến kiểm tra giám sát thẩm định. Đồng thời, phân rõ trách nhiệm của các chính quyền địa phương, bộ, ngành để từ đó các cơ quan có thể phối hợp với nhau chặt chẽ nhất, tốt nhất, đúng vị trí vai trò của mình, giúp cho chủ đầu tư, nhà thầu thực hiện tốt nhất kế hoạch thi công.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC):

Đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án

Chủ trương của Chính phủ là tập trung đẩy mạnh đầu tư công để phục hồi và phát triển kinh tế. Quyết tâm của Chính phủ thể hiện rõ là nguồn vốn luôn sẵn sàng, đồng thời luôn đôn đốc quyết liệt các bộ, ngành, địa phương thực hiện chỉ tiêu kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công.

Nguồn vốn đầu tư công hiện đang tập trung giải ngân cho các công trình hạ tầng kỹ thuật. Vì vậy, thủ tục và các bước triển khai các công trình hạ tầng này sẽ quyết định tốc độ giải ngân của chúng ta. Theo tôi, thủ tục đầu tư và thanh quyết toán của các dự án còn có một số vấn đề cần khắc phục, tháo gỡ. Để rút ngắn thời gian và các thủ tục đấu thầu, Thủ tướng đã giao Bộ Giao thông vận tải chủ trì cơ chế chỉ định thầu cho các gói thầu hạ tầng kỹ thuật với quy mô gói thầu khoảng 3.000 - 4.000 tỷ đồng. Về công tác giải phóng mặt bằng và cơ chế thanh toán cũng đã có tiến bộ hơn trong thời gian gần đây nên cũng tiết kiệm được khá nhiều thời gian cho các nhà thầu.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hiện việc chuẩn bị hồ sơ dự án như khảo sát, thiết kế dự toán… còn sơ sài, chưa đảm bảo tiến độ và chất lượng nên đang gây trở ngại cho việc triển khai. Từ chỗ hồ sơ khảo sát thiết kế chuẩn bị dự án còn sai lệch nên trong quá trình triển khai thực hiện sẽ có thay đổi, phát sinh. Mà đã có phát sinh thì thủ tục thanh toán lại trở nên phức tạp, mất thời gian, các Ban quản lý dự án, chủ đầu tư đều ngần ngại xử lý. Do đó, cần nâng cao chất lượng, đẩy nhanh hơn nữa khâu chuẩn bị dự án và có cơ chế rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn của các ban quản lý dự án, chủ đầu tư trong việc ký thanh toán và xử lý phát sinh để tạo điều kiện cho các nhà thầu.

Để đẩy mạnh việc giải ngân đầu tư công, bên cạnh các chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ về chuẩn bị ngân sách, giải phóng mặt bằng, cần có biện pháp giải quyết rốt ráo để đầu ra của vốn ngân sách ở các dự án đầu tư công được lưu thông nhanh chóng. Chẳng hạn có quy trình phân cấp, phân quyền cụ thể và quy định rõ ràng cho các Ban Quản lý dự án, chủ đầu tư để xử lý việc điều chỉnh, giải quyết các việc phát sinh, điều chỉnh các gói thầu song song với việc tập trung cải thiện chất lượng hồ sơ khảo sát, thiết kế, dự toán của các gói thầu.

Cần nghiên cứu ban hành cơ chế tổng thầu, cơ chế liên danh, cơ chế xét thầu phù hợp cho các gói thầu xây dựng hạ tầng lớn sắp đến như dự án Sân bay Long Thành để tập hợp được sức mạnh của các nhà thầu Việt Nam.

Chuyên gia kinh tế - TS Nguyễn Minh Phong:

Tăng tính trách nhiệm của người đứng đầu

Trong vấn đề giải ngân vốn đầu tư công, chúng ta phải nhấn mạnh đến việc giao trách nhiệm cá nhân cho người đứng đầu các cơ quan, ban, ngành trong việc đảm bảo tiến độ giải ngân.

Chính phủ và các địa phương đã xác định được tầm quan trọng của giải ngân vốn đầu tư công và coi đây là một trong những biện pháp tăng vốn đầu tư xã hội để giúp phát triển nền kinh tế cả nước nói chung và mỗi địa phương nói riêng. Chính vì vậy, tất cả các cơ quan đều tăng tính trách nhiệm và vào cuộc quyết liệt hơn trong việc đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công. Các thông điệp, biện pháp mà Chính phủ đang thực hiện là đẩy nhanh tốc độ giải ngân vốn đầu tư công, hoàn thành các công trình, dự án trọng điểm để có tác động lan toả. Thời gian qua chúng ta cũng thấy rằng, Chính phủ, các ban bộ, ngành, nỗ lực xử lý tháo gỡ một số nút thắt, vướng mắc về mặt cơ chế chính sách tạo sự thông thoáng hơn cho các cấp quản lý trong đầu tư công. Hay Luật Đầu tư công sửa đổi có hiệu lực từ ngày 1/1/2020 với những quy định mới, nhiều thủ tục đã đơn giản hơn, tháo gỡ nhiều vướng mắc, khó khăn.

Trong công tác giải ngân vốn đầu tư công điều quan trọng nhất là trách nhiệm của người đứng đầu bao gồm trách nhiệm, thẩm quyền, điều kiện tham gia và nếu có sai phạm thì phải xử lý ngay. Thực tế cho thấy, đầu tư công là một trong những lĩnh vực được chỉ ra là dễ xảy ra tình trạng thất thoát, lãng phí, tiêu cực. Do vậy, cần tăng tính trách nhiệm cho người đứng đầu hơn nữa và có những biện pháp nghiêm khắc, quyết liệt để tránh tình trạng này.

Đặc biệt, thông tin về đầu tư công phải được công khai minh bạch, công bố thường xuyên. Từ đó, các bộ, ngành, địa phương và nhà đầu tư phải tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện đầu tư đối với từng dự án cụ thể. Trong đó, phải tích cực hỗ trợ doanh nghiệp trong giải phóng mặt bằng, bàn giao sớm mặt bằng cho nhà thầu thi công và kiên quyết thu hồi vốn đối với những dự án chậm triển khai để bố trí phân bổ vốn cho những dự án có khả năng thực hiện và thu hút được đầu tư.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, nhiệm vụ giải ngân từ nay đến cuối năm còn rất nặng nề. Chỉ tiêu giải ngân vốn đầu tư công là nhiệm vụ chính trị, là tiêu chí đánh giá năng lực, kỷ luật, kỷ cương, trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành trong chuẩn bị, thẩm định, phê duyệt, triển khai dự án.

Muốn công tác đầu tư công hiệu quả, theo các chuyên gia, việc đầu tiên là phải thắt chặt kỷ cương, kỷ luật ngay từ những khâu đầu. Đồng thời phải có sự phối hợp thực hiện nhịp nhàng của tất cả các bộ, ban, ngành liên quan.

(Còn nữa)