Không thể kiểm tra, giám sát tốt khi dữ liệu chống khai thác hải sản trái phép chưa đồng bộ
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, công tác đối chiếu dữ liệu giám sát hành trình, nhật ký khai thác và sản lượng bốc dỡ tại nhiều cảng cá còn bất cập, gây khó khăn cho công tác quản lý. Cơ sở dữ liệu phục vụ chống khai thác hải sản trái phép chưa đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong chia sẻ, kiểm tra, giám sát.
Ngày 8/3/2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 26/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản, theo đó, Nghị định này đã quy định chi tiết các nội dung tại 31 Điều của Luật Thuỷ sản và biện pháp thi hành Luật Thuỷ sản.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT), quá trình triển khai thi hành Nghị định số 26/2019/NĐ-CP vẫn còn tồn tại những bất cập, hạn chế như: Hạn chế trong nhóm quy định về quản lý tàu cá, một số quy định về đăng ký, đăng kiểm tàu cá chưa thống nhất với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và quy định của Luật Thủy sản, dẫn đến khó khăn cho địa phương khi xử lý hồ sơ như thủ tục xóa đăng ký, chuyển quyền sở hữu, tạm ngừng hoạt động của tàu cá, thời gian giải quyết kéo dài.
Cùng với đó là hạn chế về quy định lắp đặt và vận hành thiết bị giám sát hành trình (VMS), nhật ký khai thác thuỷ sản. Một số quy định liên quan đến quản lý, kết nối dữ liệu VMS còn chưa đầy đủ, chưa làm rõ trách nhiệm giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp cung cấp thiết bị và chủ tàu cá, thuyền trưởng khi xảy ra sự cố mất tín hiệu, chưa có hướng dẫn cụ thể đối với trường hợp mất tín hiệu do nguyên nhân khách quan (mất sóng, thiết bị hỏng), gây khó khăn trong việc xử lý vi phạm khi áp dụng chế tài xử lý. Nhật ký khai thác điện tử (eCDT) chưa được áp dụng thống nhất; nhiều địa phương vẫn thực hiện bản giấy làm giảm hiệu quả truy xuất nguồn gốc thuỷ sản khai thác.
Đáng lưu ý là hạn chế trong quy định về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) do một số quy định còn mang tính khung, chưa cụ thể hóa đến từng tình huống phát sinh như tái phạm, vượt ranh giới vùng biển, mất tín hiệu kéo dài. Công tác đối chiếu dữ liệu giữa giám sát hành trình, nhật ký khai thác và sản lượng bốc dỡ tại cảng còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho việc đánh giá và kiểm soát rủi ro vi phạm IUU. Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu phục vụ chống IUU chưa được đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong chia sẻ, kiểm tra, giám sát.
Trong quản lý mua bán, chế biến, xuất nhập khẩu thủy sản, quy định về hồ sơ truy xuất nguồn gốc còn chưa đồng bộ trên môi trường điện tử theo yêu cầu chuyển đổi số, một số quy định chưa tương thích với yêu cầu của thị trường nhập khẩu lớn (EU, Hoa Kỳ…) gây khó khăn cho doanh nghiệp trong đáp ứng yêu cầu pháp lý quốc tế. Chưa có quy định đầy đủ về trách nhiệm của cơ sở thu mua, vận chuyển, trung chuyển nguyên liệu trong việc kiểm soát sản lượng khai thác.
Theo Thứ trưởng Bộ NNMT Phùng Đức Tiến, không ít tàu cá chưa thực hiện đầy đủ quy định về việc đăng ký, đăng kiểm, đánh dấu tàu cá; nhiều tàu khai thác nhỏ lẻ hoạt động ven bờ không chấp hành quy định. Bên cạnh đó, thiết bị giám sát hành trình (VMS) của nhiều tàu cá thường xuyên gặp lỗi kỹ thuật, mất tín hiệu vệ tinh, đặc biệt là thiết bị của VMPT; vẫn còn tình trạng tàu cá tự ý tắt thiết bị khi hoạt động trên biển. Việc ghi nộp nhật ký khai thác chưa được thực hiện nghiêm, nhiều trường hợp ghi không đầy đủ gây khó khăn cho công tác kiểm tra, kiểm soát tại cảng…
Một số địa phương chưa được bố trí đủ kinh phí đầu tư hệ thống công nghệ thông tin, phần mềm giám sát, cơ sở dữ liệu tàu cá, gây thiếu đồng bộ trong quản lý. Ngoài ra, trang thiết bị phục vụ công tác tuần tra, kiểm tra và kiểm soát IUU còn lạc hậu, không đáp ứng nhu cầu giám sát vùng biển xa bờ…
Đây chính là lý do để Bộ NNMT vừa có kiến nghị tới Chính phủ xây dựng Nghị định thay thế Nghị định số 26/2019/NĐ-CP của Chính phủ trên cơ sở kế thừa các quy định hiện hành đang được áp dụng, đồng thời, sửa đổi các nội dung của Nghị định để bảo đảm đúng theo chủ trương, đường lối của Đảng, phù hợp với việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, việc tổ chức, sắp xếp lại các cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương hai cấp và việc phân cấp, phân quyền, bảo đảm phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước trong lĩnh vực thuỷ sản và kiểm ngư và đơn giản hoá thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực thuỷ sản. Kiến nghị cũng tập trung vào việc xử lý các vấn đề phát sinh trong thực tiễn hoạt động quản lý nhà nước về thuỷ sản và các nội dung liên quan đến việc tăng cường thực thi pháp luật và nâng cao năng lực quản lý.
Thứ trưởng Bộ NNMT Phùng Đức Tiến giải thích, những kiến nghị nói trên nằm trong nhóm Luật sửa đổi, một số điều của 15 Luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường đang trong quá trình chỉnh lý, hoàn thiện để trình Quốc hội thông qua. Luật dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.
