Lỗ hổng văn hóa kinh doanh

Bất chấp để trục lợi

Liên tiếp những vụ phát hiện và xử lý các đường dây buôn bán hàng giả như thuốc, sữa, thực phẩm chức năng thời gian gần đây đã gióng lên hồi chuông báo động về mức độ tinh vi và lan rộng của vấn nạn này. Không dừng lại ở thiệt hại kinh tế, những sản phẩm kém chất lượng còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người tiêu dùng.

Vụ việc phát hiện gần 600 nhãn hiệu sữa bột giả vào giữa tháng 4 vừa qua khiến dư luận rúng động. Đặc biệt khi nhiều sản phẩm được dán nhãn dành cho các đối tượng đặc biệt như người tiểu đường, suy thận... Hàng loạt vụ việc liên quan đến thực phẩm và dược phẩm kém chất lượng bị phanh phui.

Trước đó, đầu tháng 4, Phạm Quang Linh (Quang Linh Vlogs) và Nguyễn Thị Thái Hằng (Hằng Du Mục) cùng 3 người bị bắt với cáo buộc lừa dối khách hàng liên quan sản phẩm kẹo rau củ Kera. Liên quan đến vụ việc này, mới đây, Hoa hậu Hòa bình quốc tế năm 2021 Nguyễn Thúc Thùy Tiên cũng bị khởi tố, bắt tạm giam với vai trò đồng phạm.

Có thể thấy, những trường hợp như vậy không còn là sai sót cá nhân hay lỗi hệ thống nhỏ lẻ, mà là biểu hiện của một kiểu làm ăn thiếu đạo đức, lấy lợi nhuận làm mục tiêu duy nhất, bất chấp hậu quả đối với cộng đồng và xã hội.

Nhìn nhận từ góc độ văn hóa, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng, đây không chỉ là một vấn đề kinh tế hay pháp lý, mà sâu xa hơn, là một vấn đề văn hóa - đạo đức trong hành xử của doanh nghiệp và người làm kinh tế. Vấn đề không chỉ nằm ở mức độ nghiêm khắc của chế tài, dù rõ ràng vẫn còn cần phải tiếp tục hoàn thiện, nâng cao tính răn đe và hiệu lực thực thi - mà cốt lõi sâu xa hơn chính là sự suy thoái trong văn hóa kinh doanh, sự thiếu hụt đạo đức trong hoạt động sản xuất, phân phối và tiêu dùng.

Lệch chuẩn đạo đức kinh doanh

Khi mục tiêu tối thượng của một số cá nhân, tổ chức chỉ còn là lợi nhuận, mà không còn là sự phát triển bền vững, là trách nhiệm với cộng đồng, với xã hội, thì văn hóa kinh doanh sẽ bị lệch chuẩn. Những người làm ăn chân chính bị cạnh tranh không lành mạnh, người tiêu dùng thì mất niềm tin. Đây không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật, mà là sự bào mòn lòng tin.

Chia sẻ về vấn đề này, bà Ninh Thị Thu Hương - Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện cho rằng, thực trạng sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trong thời gian qua cho thấy đạo đức và văn hóa kinh doanh trong một bộ phận tổ chức, cá nhân vẫn chưa được hình thành một cách đầy đủ, đồng thời đặt ra nhiều thách thức trong quá trình xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, có trách nhiệm và thượng tôn pháp luật.

“Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này xuất phát từ ý thức chấp hành pháp luật, đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội của một bộ phận doanh nhân, doanh nghiệp còn hạn chế. Vì lợi ích trước mắt, một số người đã cố tình vi phạm các quy định của pháp luật để trục lợi, gây tổn hại nghiêm trọng đến niềm tin xã hội và môi trường kinh doanh” - bà Hương nhấn mạnh.

Cùng với đó, theo bà Hương việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật, tổ chức thực hiện chính sách và quản lý nhà nước thiếu sự phối hợp chặt chẽ và hiệu quả giữa các cơ quan liên quan. Công tác cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh ở một số địa phương chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Việc giáo dục, bồi dưỡng đạo đức, văn hóa doanh nhân chưa được quan tâm đúng mức.

Từ góc nhìn pháp lý, luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm cho rằng, những vụ việc vừa qua xuất phát từ một “lỗ hổng” lớn trong văn hóa kinh doanh. Nhiều doanh nghiệp chỉ chú trọng lợi nhuận trước mắt, xem nhẹ trách nhiệm xã hội và đạo đức nghề nghiệp. Khi mục tiêu duy nhất là lợi nhuận, họ dễ dàng bỏ qua ranh giới của pháp luật và những chuẩn mực đạo đức tối thiểu. Trong khi đó, công tác thanh tra, kiểm tra tuy đã được đẩy mạnh, nhưng vẫn không kịp thời phát hiện và xử lý triệt để. Hệ quả là niềm tin của người tiêu dùng - thứ tài sản vô giá nhưng vô cùng mong manh liên tục bị bào mòn.

Văn hóa kinh doanh không phải để trang trí

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, trong mọi hoàn cảnh, kể cả khi thị trường thuận lợi hay gặp khó khăn, để giữ cho doanh nghiệp đứng vững không chỉ là vốn, là công nghệ hay quy mô, mà chính là văn hóa nội tại - thứ tạo nên bản sắc và niềm tin. Trong bối cảnh kinh tế thị trường ngày càng khốc liệt, với sự đòi hỏi cao từ người tiêu dùng, sự giám sát chặt chẽ từ truyền thông và xã hội, thì việc xây dựng văn hóa kinh doanh không còn là chuyện "nên làm", mà là một yêu cầu sống còn đối với mọi doanh nghiệp.

Cũng theo ông Sơn, doanh nghiệp cần bắt đầu từ bên trong, bằng việc xây dựng một hệ giá trị cốt lõi rõ ràng - nơi đề cao sự trung thực, trách nhiệm, liêm chính và hướng đến con người. Tính minh bạch phải được thực thi không chỉ trên giấy tờ mà trong mọi hành vi ứng xử với khách hàng, đối tác, cổ đông và cộng đồng, phải là một cam kết dài hạn với sự phát triển chung của xã hội. Doanh nghiệp cần xem văn hóa kinh doanh không phải là phần "trang trí" bên ngoài, mà là trụ cột chiến lược bên trong. Một chiến lược kinh doanh đúng đắn luôn đi kèm một nền văn hóa vững chắc. Khi có được niềm tin của người tiêu dùng thông qua sự tử tế và minh bạch thì doanh nghiệp không chỉ có khách hàng, mà còn có được một cộng đồng ủng hộ, một thị trường bền vững và một tương lai vững vàng.

Đồng quan điểm, bà Ninh Thị Thu Hương nhận định, văn hóa kinh doanh là yếu tố nền tảng, đóng vai trò quyết định đối với sự phát triển bền vững và lâu dài của doanh nghiệp. Đó cũng chính là nền tảng để doanh nghiệp đóng góp thiết thực cho sự phát triển thịnh vượng của đất nước. Bên cạnh đó, doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp cần phát huy vai trò góp ý, phản biện chính sách một cách trung thực, kịp thời, đúng bản chất các vấn đề thực tiễn đang đặt ra, từ đó góp phần hoàn thiện thể chế và tháo gỡ các rào cản cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Minh bạch là nền tảng bền vững

Luật sư Trương Anh Tú cho rằng, điều quan trọng nhất là thay đổi tư duy. Doanh nghiệp cần xây dựng bộ quy tắc ứng xử rõ ràng, nâng cao ý thức pháp luật cho toàn thể nhân viên.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải công khai minh bạch mọi thông tin: từ nguồn gốc nguyên liệu, quy trình sản xuất, đến chất lượng sản phẩm. Chỉ khi sự minh bạch trở thành “chuẩn mực bất di bất dịch”, doanh nghiệp mới có thể nhận được niềm tin bền vững của người tiêu dùng. Chất lượng sản phẩm có thể xây dựng bằng công nghệ, nhưng niềm tin người tiêu dùng chỉ có thể giữ được bằng đạo đức và sự tử tế.

Xã hội và người tiêu dùng cũng chính là “người gác cổng” quan trọng. Khi người tiêu dùng dám từ chối hàng giả, hàng kém chất lượng và chủ động tố giác hành vi gian lận, đó là “đòn bẩy” để doanh nghiệp buộc phải thay đổi. Chỉ khi toàn xã hội đồng lòng - từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp đến người tiêu dùng - văn hoá kinh doanh minh bạch mới có thể trở thành “luật bất thành văn” của doanh nghiệp.

Văn hóa phải là xương cốt của doanh nghiệp

PGS.TS Nguyễn Thị Bích Loan - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Thương mại nhận định, văn hóa là xương cốt của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp được tạo nên từ các giá trị hữu hình và vô hình.

Trong bối cảnh kinh tế thị trường nhiều cạnh tranh và biến động, để xây dựng văn hóa kinh doanh tử tế, minh bạch và bền vững thì trước hết bản thân người chủ doanh nghiệp phải tự nhận thức được về vấn đề đạo đức kinh doanh. Và cũng chính họ phải lan tỏa bằng các cơ chế, chính sách và hành động cụ thể. Sau đó phải giúp cho tất cả các thành viên trong doanh nghiệp thấm nhuần được điều đó.

Đồng thời người tiêu dùng cũng cần phải có văn hóa tiêu dùng. Cần bản lĩnh, mạnh dạn để lên tiếng đấu tranh quyết liệt với hàng gian, hàng giả, từ đó tạo ra văn hóa kinh doanh lành mạnh cho thị trường.