Một bộ sách giáo khoa thống nhất: Không thể chậm trễ
Bao giờ hoàn thành bộ sách giáo khoa dùng chung đang là vấn đề được nhiều người dân quan tâm. Cách làm ra sao cũng là câu hỏi lớn bởi Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) từng dự kiến biên soạn một bộ sách bằng vốn vay Ngân hàng thế giới, nhưng vì nhiều lý do chưa thể thực hiện.
Giải tỏa băn khoăn của người dân
Chủ trì cuộc họp liên quan tình hình triển khai thực hiện nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã lưu ý về vấn đề cụ thể, mốc thời gian cụ thể đưa các nội dung nghị quyết vào cuộc sống; đặc biệt là thời gian xây dựng ra 1 bộ sách giáo khoa (SGK) dùng chung. Theo đó, việc thực hiện một bộ SGK thống nhất trong toàn quốc không thể chậm trễ hơn được nữa.
Trước đó, cử tri nhiều địa phương đã phản ánh đến quốc hội tâm tư, nguyện vọng mong muốn có một bộ SGK dùng chung để thuận lợi trong dạy học, tránh lãng phí. Cuối tháng 7, cử tri Gia Lai đã kiến nghị nhiều vấn đề, trong đó có tình trạng “loạn” SGK hiện nay gây khó khăn khi học sinh chuyển trường hay việc tặng sách cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn, công tác quản lý chuyên môn cũng khó vì mỗi trường sử dụng một bộ SGK khác nhau. Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cho biết đã từng trao đổi với Bộ trưởng Bộ GDĐT tại sao chúng ta lại không xây dựng một bộ sách mà phải làm nhiều bộ sách?
“Thời chúng tôi học cả nước có một bộ SGK thôi, anh học xong chuyển cho em học. Khi chúng ta đã xác định là phổ cập cấp phổ thông, có nghĩa là trình độ đào tạo giữa miền núi và miền xuôi hay đồng bằng và đô thị đều như nhau. Chúng tôi tiếp thu ý kiến của cử tri hôm nay để chuyển đến Bộ trưởng Bộ GDĐT nghiên cứu” - Phó Thủ tướng nói và cho biết đã đề xuất nên xây dựng một bộ SGK và xuất bản thành sách điện tử chuyển phát miễn phí cho người dân, để học sinh khỏi phải mua SGK.
Cử tri tỉnh Hưng Yên cũng kiến nghị Bộ GDĐT cần có một bộ SGK chung áp dụng cho học sinh trên cả nước cho phù hợp với điều kiện thực tế - xã hội hiện nay, nhất là sau khi sáp nhập, nhiều học sinh phải chuyển trường theo nơi công tác mới của bố mẹ nhưng SGK các trường dùng khác nhau, học sinh khó bắt kịp.
Sau 5 năm triển khai chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 với nhiều bộ SGK, vẫn có nhiều tranh cãi xung quanh việc biên soạn nhiều bộ SGK hay chỉ cần một bộ SGK duy nhất như chương trình 2006. Chỉ đến khi Nghị quyết 71 ra đời, nêu rõ cần rà soát, đánh giá việc triển khai chương trình GDPT; bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh khiến người dân phấn khởi vì bài toán đau đầu mua SGK mỗi đầu năm học sẽ không còn.
Nhiều chuyên gia giáo dục, các nhà giáo cũng đồng tình với việc này vì sẽ tiết kiệm chi phí cho giáo dục, nhất là theo quan điểm của những người cho rằng có rất ít sự khác biệt trong các bộ SGK hiện hành ở từng môn học. PGS.TS Nguyễn Kim Hồng - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TPHCM cho rằng, nếu có một bộ SGK dùng chung trong nhà trường cho mỗi bậc học trong cả nước thì chi phí cho việc biên soạn tài liệu và in ấn sẽ thấp hơn, hợp lý hơn.
Trước đó, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, SGK khác nhau chỉ khác ở ngữ liệu, cách thức thể hiện và phương pháp dạy học đối với từng nội dung nhưng đều đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình, do đó, khi học sinh dùng SGK khác nhau cũng không bị ảnh hưởng về nội dung kiến thức và yêu cầu cần đạt. Điều này cũng đồng nghĩa với việc nếu có một bộ SGK thống nhất dùng chung cho mỗi bậc học trong cả nước còn những bộ khác để giáo viên, học sinh tham khảo sẽ không ảnh hưởng gì đến sự sáng tạo của giáo viên trong dạy học nhưng lại giúp tạo ra một chương trình học tập nhất quán trên toàn quốc, giúp đảm bảo chất lượng và nội dung giáo dục đồng đều thống nhất trên toàn quốc. Mọi học sinh ở các vùng miền, từ miền ngược đến miền xuôi đều có cùng cơ hội tiếp cận nguồn tài liệu học tập chất lượng. Chính sách này cũng tạo ra sự đồng bộ và thuận lợi cho việc quản lý, thi cử, đồng thời giảm thiểu sự bất bình đẳng trong giáo dục do điều kiện kinh tế xã hội hay địa lý, đặc biệt trong bối cảnh cả nước sẽ thi theo một đề thi chung trong kỳ thi tốt nghiệp THPT.
Đảm bảo thời gian, chất lượng bộ sách dùng chung
Chủ trương đã có và nhận được sự đồng thuận cao của xã hội. Vấn đề hiện nay là sẽ triển khai thực hiện ra sao? Theo quan điểm của PGS.TS Trần Xuân Nhĩ - nguyên Thứ trưởng Bộ GDĐT, hiện chúng ta đã có 3 bộ SGK hoàn chỉnh ở tất cả các cấp học và một số môn lẻ khác được Hội đồng Quốc gia thẩm định, phê duyệt chặt chẽ và có thời gian dạy trực tiếp ở nhiều lứa học sinh trên toàn quốc. Như vậy, cần có sự rà soát tổng thể, đánh giá việc triển khai chương trình GDPT và SGK sau 5 năm thực hiện. Song song với đó, Bộ GDĐT nên thành lập các hội đồng chuyên môn, mời các tác giả của 3 bộ SGK hiện tại đến trình bày, nêu rõ quan điểm về các ưu điểm, mặt tốt, hay của các bộ sách, từng cuốn sách sau đó hội đồng sẽ có đánh giá, chắt lọc, chọn lấy những nội dung, cách thể hiện tốt nhất, ưu việt nhất từ các bộ sách đó. Với cách làm này sẽ tiết kiệm thời gian và chi phí nhất, tận dụng được tối đa nguồn lực đã được đầu tư đồng thời bảo đảm chất lượng khoa học và tính ưu việt của bộ sách mới.
Đối với bộ SGK dùng chung, PGS.TS Nguyễn Kim Hồng đề xuất những bộ SGK đã được thông qua và đưa vào trường học là nguồn tri thức quý giá, mang lại kinh nghiệm để những người tham gia biên soạn sách theo Nghị quyết 71 tham khảo. Về việc chọn người viết sách, chuyên gia này đề xuất Bộ GDĐT nên đề nghị 34 tỉnh/thành đề cử những giáo viên giỏi nhất, có kinh nghiệm dạy học phổ thông. Cũng có thể lựa chọn những tác giả đã viết sách các năm trước, các nhà khoa học cùng tham gia biên soạn. Việc biên soạn sẽ “đồng thời ở mọi cấp học, bậc học” trong thời gian ngắn nhất có thể. Ngắn về thời gian nhưng chất lượng phải được đặt lên hàng đầu. Nếu được thì nên thử nghiệm bộ SGK dùng chung mới.
Theo GS.TS Đỗ Ngọc Thống - Chủ biên chương trình môn Ngữ văn chương trình GDPT 2018, tại Việt Nam chưa có đội ngũ chuyên gia viết SGK mà “toàn tay ngang, các thầy đại học, cao đẳng, lấy cả phổ thông lên” trong khi ở các nước đây là một nghề nên đội ngũ rất bài bản. Trong khi đó, GS.TS Lê Anh Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho hay về viết SGK các nước có 2 cách tiếp cận. Đó là nhà khoa học viết và có sự tham gia giáo viên để gần gũi với việc dạy học trên nhà trường. Cách hai là phần lớn giáo viên viết và sau đó nhà khoa học tham gia để đảm bảo tính khoa học, chính xác nên không lo ngại về đội ngũ viết SGK.
Tuy nhiên, nếu nhìn từ quan điểm “yếu nhất của chúng ta không phải chương trình, SGK mà là giáo viên” như GS.TS Đỗ Ngọc Thống nêu thì việc tiếp tục đầu tư vào bồi dưỡng giáo viên cần phải được triển khai quyết liệt hơn nữa để đi cùng với đổi mới về chương trình, SGK, giáo viên cũng cần đổi mới về phương pháp dạy học, ứng dụng chuyển đổi số vào giảng dạy…
Nhiều việc cần làm ngay
Nếu làm một bộ SGK mới cho mọi cấp học thì sẽ rất mất thời gian, 3 bộ SGK đang có cũng không được kế thừa. Còn nếu chọn một bộ tốt hơn trong 3 bộ thì ai sẽ là người khẳng định bộ nào tốt hơn? Có ý kiến cho rằng có những cuốn SGK của cùng 1 môn học chỉ khác nhau về văn phong, cách trình bày còn không có nhiều chênh lệch. Vì vậy, trước khi phương án xây dựng SGK dùng chung như thế nào thì cần phải xây dựng tiêu chí khoa học để đánh giá theo tiêu chuẩn hiện đại của bộ SGK, ngoài đánh giá về mặt nội dung, hình thức trình bày còn phải phù hợp với chương trình, cách tiếp cận bài học, phương pháp tư duy, phương pháp dạy học…
