Mục tiêu chung của Kiểm toán nhà nước và kiểm toán độc lập

Kiểm toán nhà nước là cơ quan kiểm tra tài chính cao nhất của nhà nước

Là người từng gắn bó với ngành kiểm toán, PGS,TS. Đặng Văn Thanh biết rõ ngọn nguồn ra đời của KTĐL và KTNN. Ông Thanh cho biết, những năm 90 của thế kỷ XX, Việt Nam bắt đầu đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, chúng ta kiên quyết từ bỏ cơ chế kế hoạch tập trung để chuyển sang cơ chế thị trường mở cửa và hội nhập, tăng cường thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Tất nhiên, đây là một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Một trong những yêu cầu cấp thiết đặt ra của nền kinh tế ở giai đoạn này là các thông tin về tài chính, kế toán phải công khai, minh bạch và có độ tin cậy cao, phục vụ không chỉ cho quản lý nhà nước mà còn cho các quyết định kinh doanh của nhà đầu tư.

Chính vì lẽ đó, năm 1991, Bộ Tài chính đã quyết định thành lập hệ thống KTĐL Việt Nam với sự ra đời của Công ty kiểm toán Việt Nam - VACO (Deloitte Việt Nam ngày nay) và Công ty Dịch vụ tư vấn tài chính kế toán và kiểm toán Việt Nam - AASC (nay là Công ty TNHH Tư vấn tài chính kế toán và kiểm toán). Đến năm 1994, do yêu cầu phát triển và quản lý nền kinh tế, KTNN được thành lập. Đây là cơ quan kiểm tra tài chính cấp cao nhất của Nhà nước, tập trung chủ yếu vào đối tượng quản lý và sử dụng tài chính quốc gia.

Theo ông Thanh, thời điểm đó, kiểm toán là một lĩnh vực rất mới, mới không chỉ ở cách tiếp cận, phương pháp mà kể cả kỹ năng và cách thức tiến hành. Chúng ta đã nhận được sự hỗ trợ, chia sẻ thông tin của một số tổ chức quốc tế, cơ quan kiểm toán tối cao các nước, nhưng quan trọng hơn, đội ngũ những người làm kế toán, kiểm toán Việt Nam đã đổi mới tư duy, cách làm, từ đó tập trung tìm hiểu về lý luận, hoàn thiện lý thuyết, vừa nghiên cứu những vấn đề rất thực tế trong điều kiện nền kinh tế đang chuyển đổi; chọn lọc những chuẩn mực, thông lệ tốt nhất trên thế giới cho Việt Nam.

Thành quả là, trong một thời gian không dài, chúng ta đã hình thành được hệ thống lý luận cho kiểm toán; đồng thời có được các chế độ, chính sách, quy trình, phương pháp tiến hành hoạt động kiểm toán thích hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam. Đây là kết quả từ sự nỗ lực, đóng góp của cả hệ thống chính trị và đặc biệt là đội ngũ những người làm nghề kiểm toán để giúp cho nền kinh tế Việt Nam minh bạch, công khai hơn, thông tin kế toán có độ tin cậy cao, tạo được sự tin cậy và tín nhiệm của các nhà đầu tư, cũng như phục vụ đắc lực cho việc ra quyết định của Nhà nước.

Mục tiêu chung, giá trị riêng

Theo quan điểm của PGS,TS. Đặng Văn Thanh, KTNN và KTĐL đều có một sứ mệnh chung, mục tiêu chung là đánh giá và xác nhận các mức độ tin cậy của các thông tin kế toán để cung cấp cho các đối tượng quản lý, cũng như các đối tượng có nhu cầu sử dụng. Đóng góp lớn và tích cực nhất của KTNN và KTĐL là nâng cao độ tin cậy của thông tin kế toán và kiểm toán. Đồng thời, nó góp phần làm cho nền tài chính của Việt Nam nói chung, bao gồm cả tài chính doanh nghiệp, tài chính nhà nước lành mạnh hơn, minh bạch hơn và công khai hơn.

Bên cạnh điểm chung, KTNN và KTĐL khác nhau về chủ thể, phạm vi, đối tượng và giá trị của kết luận, kiến nghị kiểm toán.

Trước hết, KTĐL là hoạt động mang tính dịch vụ giúp cho các nhà đầu tư yên tâm trước những thông tin kế toán, từ đó đưa ra quyết định đầu tư. Hoạt động KTNN và KTĐL đều phải đảm bảo tính độc lập, nhưng khác nhau về mức độ. Trong đó, chủ thể của KTĐL là chuyên gia kiểm toán có chuyên môn sâu, hoạt động độc lập, đưa ra ý kiến mà không chịu sự chi phối, ảnh hưởng mang tính vật chất, xã hội. KTĐL giúp cho các thông tin kế toán của doanh nghiệp minh bạch hơn, được tin cậy hơn, từ đây cũng hình thành một thị trường dịch vụ kế toán và kiểm toán.

Khác với KTĐL, KTNN có chức năng kiểm tra, đánh giá, xác nhận và tư vấn, từ đó chỉ ra những khiếm khuyết của cơ chế, chính sách, kẽ hở trong quá trình tổ chức thực hiện các chính sách. KTNN tập trung vào kiểm tra tài chính nhà nước, quá trình quản lý, sử dụng tài sản công, đảm bảo các tài sản này được sử dụng hiệu quả, không thất thoát, lãng phí. Đối tượng phục vụ chủ yếu của KTNN là cơ quan dân cử và cơ quan quản lý nhà nước. Hoạt động của KTNN được thực hiện bởi những công chức của Nhà nước, có điều kiện, tiêu chuẩn riêng và phải đảm bảo tính độc lập. Trải qua 30 năm hoạt động, KTNN đã phát triển rất nhanh, xác lập được vị thế của mình trong nền kinh tế quốc dân, có những đóng góp tích cực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đẩy mạnh truyền thông

Hoạt động kiểm toán Việt Nam đã phát triển hơn 30 năm, nhưng so với thế giới, sự hình thành này vẫn là khá muộn. PGS,TS. Đặng Văn Thanh cho rằng, đến nay, chúng ta đã có sự tiến bộ nhất định trong nhận thức về hoạt động kiểm toán so với giai đoạn đầu thành lập. Tuy nhiên, trong phạm vi nhất định, nhận thức của các cơ quan nhà nước, của nhân dân vẫn chưa thực sự đầy đủ và đúng nghĩa về các loại hình, cũng như nội hàm kiểm toán. Chúng ta vẫn còn thấy đâu đó có sự nhầm lẫn giữa kiểm toán với thanh tra, KTNN với KTĐL.

Do đó, các cơ quan truyền thông, đặc biệt là chính những người làm kiểm toán phải tăng cường hơn nữa tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu cho các cơ quan quản lý nhà nước, các cán bộ quản lý nhà nước, doanh nghiệp và người dân hiểu đúng bản chất, giá trị của kiểm toán. Bản thân những người kiểm toán cũng cần phải rèn giũa, bổ sung, hoàn thiện các phương pháp và kỹ năng kiểm toán để đưa những ý kiến của mình vào trong các báo cáo kiểm toán. Để đại biểu Quốc hội có thể sử dụng kết quả kiểm toán trong các diễn đàn, kỳ họp, cơ quan kiểm toán phải chuyển tải thông tin kiểm toán một cách ngắn gọn, chính xác và đầy đủ nhất. Chúng ta cần có những bộ phận chuyên trách để hỗ trợ đại biểu Quốc hội, HĐND nắm bắt, sử dụng kết quả, kiến nghị kiểm toán một cách thuận tiện, hiệu quả nhất.

PGS,TS. Đặng Văn Thanh cũng kỳ vọng đến năm 2030, KTNN sẽ thực hiện một cách trọn vẹn, đầy đủ Chiến lược phát triển của mình với 3 trụ cột quan trọng, xứng đáng là công cụ kiểm soát, kiểm tra tài chính quốc gia, là cơ quan kiểm tra tài chính cao cấp của Nhà nước. Đồng thời, KTĐL cũng phát triển và trở thành công cụ tin cậy của các nhà đầu tư, nhà quản lý doanh nghiệp, từ đó xây dựng hệ thống kế toán, kiểm toán có độ tin cậy cao, đáp ứng được kỳ vọng của xã hội, nhân dân.