Những ‘tâm tình gửi lại’

1.Cuốn sách tập hợp các bài báo, bài viết và phát biểu của ông Vũ Khoan trong khoảng thời gian từ năm 2015 - 2023. Cuốn sách gồm hai phần chính và đúng như tên gọi, đây là “tâm tình” của ông “gửi lại” cho lớp kế cận của ngành ngoại giao cũng như với thế hệ trẻ của đất nước.

Phần thứ nhất - “Ngoại giao Việt Nam và Thế giới” - phản ánh những suy nghĩ của Phó Thủ tướng về quá trình triển khai đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước thông qua một số tác phẩm báo chí, bài viết. Những nội dung này cũng thể hiện tình cảm gắn bó của Phó Thủ tướng với ngành ngoại giao và công tác đối ngoại. Đây còn là những lời nhắn gửi chân tình của một người đi trước gửi tới những lớp tiếp nối trong công tác đối ngoại và xây dựng ngành ngoại giao tiên tiến, hiện đại.

Với tiêu đề “Khát vọng Việt Nam: cơ hội và thách thức trong cục diện thế giới mới”, phần thứ hai đề cập tới nhiều vấn đề nổi lên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước nói chung, ngành đối ngoại nói riêng. Thông qua đó, Phó Thủ tướng trao cho người đọc, cho các thế hệ tương lai những tâm tư, những nguyện vọng, những thông điệp của mình về tương lai.

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn cho rằng, cuốn sách đã khái quát, khắc họa chân dung Phó Thủ tướng qua 3 chữ "nhân - trí - dũng".

Theo ông Bùi Thanh Sơn, chữ “nhân” là nhân cách của một nhà lãnh đạo thể hiện qua các mảng lĩnh vực mà ông phụ trách, trong đó đặc biệt là việc ông Vũ Khoan đã tận tình chỉ bảo, bồi dưỡng, dìu dắt nhiều cán bộ trẻ trong ngành ngoại giao. Chữ “trí” thể hiện qua việc ông Vũ Khoan đã chỉ ra cho các cán bộ trẻ trong ngành ngoại giao tầm quan trọng của công tác nghiên cứu trong hoạt động ngoại giao, dựa trên phương châm “lịch sử, cụ thể, toàn diện và biện chứng”.

Ông Vũ Khoan am hiểu sâu sắc không chỉ lĩnh vực ngoại giao ông nhiều năm công tác mà còn các lĩnh vực khác như kinh tế, văn hóa xã hội, xây dựng Đảng… Các bài viết của ông Vũ Khoan hàm chứa dung lượng trí tuệ, văn phong dí dỏm, sắc bén, phù hợp với chủ đề mà ông đề cập.

Chữ “dũng” trong con người Vũ Khoan thể hiện qua việc ông là một nhà lãnh đạo bản lĩnh, sẵn sàng đảm nhiệm những vị trí công việc mà tổ chức phân công cho dù lúc ban đầu ông có rất ít hiểu biết về lĩnh vực đó, chẳng hạn như các lĩnh vực hoạt động thương mại hay ngoại giao kinh tế…

Còn Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều nhìn nhận, cuốn sách "Vũ Khoan: Tâm tình gửi lại" không chỉ là những bài viết về ngoại giao mà còn là những suy ngẫm về cuộc sống, về con người. Ông Vũ Khoan đã để lại cho chúng ta những tâm tình trong suốt cuộc đời mình.

2.Sinh thời, Phó Thủ tướng Vũ Khoan được nhiều chuyên gia đánh giá là một nhà lãnh đạo, trí thức rất tâm huyết với sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế đất nước. Nhận xét về ông có thể gói gọn trong bốn chữ: "có tâm và tầm".

Ông cũng là người hay viết bài cộng tác với báo chí. Những “tâm tình gửi lại” mới in thành cuốn sách dày gần 500 trang khổ lớn vừa ra mắt, được tập hợp từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó phần lớn là từ những bài viết đã đăng trên báo.

Trong bài viết “Cần có trái tim nóng và cái đầu lạnh” (đã in trên báo Quân đội nhân dân tháng 7/2011), tác giả Vũ Khoan viết: “Đối với mọi quốc gia, lớn hay nhỏ, giàu hay nghèo, giữ vững độc lập, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ luôn luôn là nghĩa vụ thiêng liêng; không bảo vệ được chúng thì khỏi nói đến chuyện phát triển.

Ngược lại, không nỗ lực tạo dựng môi trường quốc tế thuận lợi nhất để phát triển đất nước, tăng cường sức mạnh tổng hợp của quốc gia thì cũng không lấy đâu ra “thực lực” và không thể tạo dựng được “vị thế” cần thiết để bảo vệ đất nước.

Do đó bất luận thế nào, về phần mình, chúng ta cần chủ động “ứng vạn biến” để bảo vệ trọn vẹn cả hai vế. Đương nhiên, làm được như vậy không dễ vì có những nhân tố không tùy thuộc vào bản thân chúng ta. Nhưng càng khó chúng ta càng cần huy động nguồn trí tuệ và sự khôn khéo vốn có của trường phái ngoại giao Việt Nam mà Bác Hồ là một biểu tượng sáng ngời”.

Tác giả cũng nhấn mạnh: “Hoạt động ngoại giao tích cực, chủ động, linh hoạt với tinh thần rộng mở và thái độ trách nhiệm cao, ra sức đóng góp cho sự nghiệp hòa bình, hợp tác phát triển chung của khu vực và thế giới, qua đó thu phục lòng người có thể tạo nên “sức mạnh mềm” có lợi cho việc củng cố thế và lực của đất nước. Thực tiễn lịch sử cho thấy, trong khi “lực” chưa mạnh đủ mức nhưng tạo được “thế” thuận lợi thì lực sẽ được nhân lên bội phần. Trước đây đã vậy, ngày nay không khác”.

Khi còn sống, ông Vũ Khoan là người quan tâm đến thế hệ trẻ. Ông từng gửi gắm: Mong các bạn trẻ chú trọng rèn đức, luyện tài qua những việc làm cụ thể, bình dị hàng ngày theo phương châm mấy cặp chữ “T”: đầu óc phải “thông thái”; nghề nghiệp phải “tinh thông”; làm người phải “tử tế”; ý chí phải “tiến thủ”, khát vọng phải “thiết thực”!

Trong bài “Tuổi trẻ luyện tài cao, rèn đức trọng”, ông Vũ Khoan cho rằng giới trẻ cần chuẩn bị kỹ hành trang cho mình. Trong đó có hai thứ cơ bản là kiến thức và bản lĩnh. “Bể kiến thức thật mênh mông lại biến động không ngừng. Chỉ có thể thu lượm kiến thức qua sự học tập miệt mài, bằng nhiều hình thức: học thầy, học bạn, học ở cuộc đời, học qua sách vở, học qua các phương tiện thông tin hiện đại… Người xưa từng nói “biết mình, biết người, biết thời thế trăm trận trăm thắng”.

Luận ra có thể hiểu, đi ra thế giới mỗi người chúng ta phải trang bị cho mình kiến thức càng sâu, càng rộng, càng hay về ngành nghề của mình, về đất nước mình, đồng thời lại phải biết thế gian, hiểu rõ đặc điểm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học - công nghệ… của các nước, nắm bắt quy luật, dự báo xu hướng, phân rõ lành dữ để tiếp thu cái hay, tránh được điều dở. Muốn vậy thì một công cụ không thể thiếu là ngoại ngữ; không biết ngoại ngữ thành thạo thì chẳng khác nào người vừa mù dò dẫm trên con đường xa gập ghềnh.

Kiến thức chưa đủ mà còn rất cần kỹ năng làm việc - một điều còn thiếu vắng ở một bộ phận đáng kể người Việt Nam chúng ta, trong đó có thế hệ trẻ. Kiến thức mà không có kỹ năng thì chỉ như thỏi vàng óng ánh; thỏi vàng ấy chỉ hữu dụng khi được nghệ nhân kim hoàn khéo tay mài giũa.

Mỗi người hãy cố tự đúc rút kinh nghiệm, rèn giũa tay nghề, trở thành “nhất nghệ tinh” trong công việc của mình, làm ra những sản phẩm hoàn mỹ, cung cấp những dịch vụ có chất lượng cao vì chỉ như vậy mới cạnh tranh được khi hội nhập với thế giới.

Bên cạnh kiến thức rất cần bản lĩnh, trước hết cần nuôi hoài bão lớn. Các thế hệ trước đã không chịu chấp nhận kiếp đời nô lệ, sẵn sàng xả thân vì độc lập của Tổ quốc, tự do của nhân dân. Thế hệ chúng ta và mai sau nhất định không chấp nhận số phận nước nghèo, quyết xây dựng non sông giàu đẹp, bước lên đài vinh quang sánh vai cùng các cường quốc năm châu như Bác Hồ từng mong ước”.

Tác giả nhấn mạnh: “Bản lĩnh còn thể hiện trong niềm tự hào dân tộc, lòng tự trọng của mỗi người. Xương máu của lớp lớp cha anh đã bồi đắp nên mối cảm tình và lòng quý trọng của bạn bè thế giới đối với nhân dân ta; lương tâm và danh dự không cho phép chúng ta có bất kỳ lời ăn, tiếng nói và hành vi ứng xử nào có thể làm hoen ố hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trong lòng bạn bè năm châu.

Hội nhập với thế giới, coi thường chữ “tín” là điều tối kỵ. Làm sao có thể hội nhập nếu hồn nhiên vi phạm cam kết? Làm sao có thể cạnh tranh trên thương trường toàn cầu nếu sản phẩm làm ra không bảo đảm chất lượng, tệ hơn nữa lại dối trá, cẩu thả, sử dụng tiểu xảo theo kiểu “khôn vặt”?

Hãy thể hiện chữ tín ngay từ những việc nhỏ: đã hứa là làm, đã hẹn là tới; chỉ có vậy mới có thể duy trì tình bạn, giữ chân đối tác. Trong hợp tác quốc tế và nói chung trong xã hội văn minh hiện đại mà chúng ta mong muốn xây dựng không có chỗ cho sự buông thả, lối sống và làm việc vô kỷ luật”.

Ông Vũ Khoan cũng gửi gắm giới trẻ: “Tiếp cận với thế giới bên ngoài chúng ta bắt gặp biết bao điều hay để học và cũng sẽ gặp không ít điều dở nên tránh. Bản lĩnh của chúng ta trong quá trình hội nhập còn cần được thể hiện ở chỗ biết tiếp thu những tinh hoa và đủ sức chống chọi với những lệch chuẩn làm người.

Tự tôn vô lối có thể dẫn đến chỗ kiêu ngạo mù quáng; tự ti quá mức có thể đưa tới chỗ tự đánh mất mình; tự trọng đúng mức sẽ giúp ta giữ vững tư thế, tiếp thu điều tốt, loại bỏ thói xấu”.