Phát triển AI: Con người là trung tâm
Theo UNESCO, Việt Nam hiện xếp thứ 26 thế giới về công bố khoa học trí tuệ nhân tạo (AI) với hơn 4.000 bài nghiên cứu năm 2023. Để phát triển AI, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh cần dựa trên ba trụ cột song hành: thể chế – hạ tầng – nhân lực.
Trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế Việt Nam 2025 diễn ra từ 27-29/10 tại Ninh Bình, ông Jonathan Baker, Trưởng đại diện Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) tại Việt Nam cho biết: Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Á hoàn thành Báo cáo Đánh giá mức độ sẵn sàng về đạo đức, về AI (RAM). Năm 2025, Luật Công nghiệp công nghệ số, đạo luật đầu tiên của Việt Nam có chương riêng về AI ra đời và sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Ông Baker đánh giá điều này thể hiện một ý chí chính trị mạnh mẽ và sự cống hiến to lớn trong việc xây dựng một hệ sinh thái AI có trách nhiệm ngay từ đầu.
Đại diện UNESCO khuyến nghị Việt Nam sớm thành lập Ủy ban quốc gia về đạo đức AI, xây dựng bộ chuẩn mực kỹ thuật và đạo đức trong phát triển, sử dụng công nghệ mới; đồng thời tích hợp giáo dục đạo đức AI vào chương trình giảng dạy đại học và phổ thông. Nhiều chuyên gia cũng nhấn mạnh yêu cầu mở dữ liệu và liên kết hạ tầng để thúc đẩy sáng tạo, đồng thời cảnh báo về những rủi ro trong sử dụng AI thiếu kiểm soát, có thể tạo ra tác động xã hội tương đương “một quả bom nguyên tử thời đại mới”.
Về phía Việt Nam, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định để phát triển AI, thể chế tạo hành lang pháp lý, hạ tầng là nền móng, và con người là trung tâm . “Việt Nam sẽ không thể có AI mạnh nếu thiếu đội ngũ nhân lực AI giỏi và đạo đức công nghệ vững vàng” – Bộ trưởng nhấn mạnh.
Trong đó, theo đánh giá của Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) Hoàng Hữu Hạn, hiện chất lượng nhân lực số hiện nay chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ lõi như AI, dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây, an ninh mạng hay bán dẫn… Vì vậy, ông Hạn đề xuất trong thời gian tới cần phải đổi mới mô hình giáo dục, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, tăng cường hợp tác giữa Nhà nước – doanh nghiệp – cơ sở đào tạo và quốc tế để xây dựng nền nhân lực số vững mạnh.
Từ góc nhìn đào tạo, PGS.TS Trần Quang Anh – Phó Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) cho rằng, sự phát triển nhanh của công nghệ đang tạo ra “khoảng trống tốc độ” giữa nhu cầu nhân lực và khả năng đào tạo hiện nay. Việt Nam không chỉ thiếu kỹ sư, chuyên gia công nghệ ở trình độ cao, mà còn chưa có khung chuẩn đào tạo tương thích quốc tế, khiến việc hội nhập và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu gặp nhiều khó khăn.
PGS.TS Quang Anh đề xuất, Việt Nam cần nhanh chóng nhập khẩu chuẩn đào tạo quốc tế như ABET, UNESCO/OECD, đồng thời liên kết với các tập đoàn công nghệ lớn như Google, AWS, NVIDIA để đưa chứng chỉ nghề nghiệp quốc tế vào hệ thống đại học. Cùng với đó, việc chuẩn hóa năng lực giảng viên theo khung UNESCO ICT-CFT sẽ là yếu tố cốt lõi bảo đảm chất lượng giảng dạy và cập nhật tri thức nhanh hơn với sự thay đổi của công nghệ.
“Hợp tác quốc tế không còn là lựa chọn, mà là giải pháp chiến lược bắt buộc để Việt Nam chuyển giao tiêu chuẩn, công nghệ và tri thức sư phạm tiên tiến. Đây là con đường duy nhất giúp rút ngắn khoảng cách và tạo ra lực lượng nhân tài số đủ sức cạnh tranh toàn cầu” - ông Quang Anh nhận định.
