Phim Việt lao đao vì bị vi phạm bản quyền
Vụ việc phim “Mưa đỏ” bị quay lén, tung tràn lan trên mạng xã hội mới đây một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng xâm phạm bản quyền trong điện ảnh Việt Nam. Không chỉ gây thiệt hại về doanh thu, hành vi này còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến công sức sáng tạo của nhà làm phim và sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp điện ảnh.
Tái diễn vi phạm
Chỉ vài giờ sau khi công chiếu, nhiều đoạn phim “Mưa đỏ”, một tác phẩm được đầu tư lớn về đề tài chiến tranh đã xuất hiện trên các nền tảng mạng xã hội. Những đoạn video này được quay trực tiếp trong rạp, chất lượng hình ảnh kém, nhưng vẫn thu hút nhiều lượt xem và chia sẻ bởi sức nóng của phim. Việc này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn gây thiệt hại lớn về phát hành.
Một bộ phim bị phát tán trái phép ngay trong thời gian công chiếu có thể ảnh hưởng rất lớn đến doanh thu dự kiến. Đối với các phim bom tấn Việt Nam, con số này có thể tương đương hàng chục tỷ đồng. Điều đáng nói, nạn quay lén ngày càng tinh vi, diễn ra ngay cả ở những cụm rạp lớn với hệ thống kiểm soát nghiêm ngặt.
“Mưa đỏ” không phải trường hợp cá biệt. Trước đó, hàng loạt tác phẩm điện ảnh Việt cũng trở thành nạn nhân của tình trạng này. Năm 2024, phim “Mai” của Trấn Thành vừa ra rạp đã bị quay lén và đăng tải lên mạng xã hội. Nhiều clip dài lan truyền trên mạng xã hội, buộc nhà sản xuất phải liên tục kêu gọi khán giả tôn trọng bản quyền.
Hay như đầu năm 2023, phim “Nhà bà Nữ” cũng gặp tình trạng tương tự. Nhiều phân đoạn quan trọng bị cắt ghép và phát tán trên Facebook. Đại diện nhà sản xuất cho biết đã làm việc với cơ quan chức năng để xử lý, nhưng việc gỡ bỏ hoàn toàn các nội dung vi phạm trên mạng gặp rất nhiều khó khăn do tốc độ lan truyền quá nhanh.
Một trường hợp khác là “Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh”, ngay trong tuần đầu công chiếu, một số đoạn cao trào của phim bị phát tán trên TikTok, gây ảnh hưởng đến trải nghiệm khán giả và chiến dịch truyền thông.
Những ví dụ này cho thấy, vấn nạn quay lén không còn là chuyện nhỏ, mà đã trở thành một thách thức nghiêm trọng đối với điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh doanh thu phòng vé phụ thuộc lớn vào lượng khán giả đến rạp.
Theo các chuyên gia, nguyên nhân chính khiến tình trạng này gia tăng là do ý thức kém của một bộ phận khán giả, cùng với việc quản lý trong rạp chưa thực sự chặt chẽ. Các thiết bị ghi hình ngày càng nhỏ gọn, dễ ngụy trang, khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn. Một số người còn lợi dụng tâm lý thích xem miễn phí của cộng đồng mạng để câu view, kiếm tiền quảng cáo.
Hệ lụy của hành vi này không chỉ là thất thoát doanh thu mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến ngành công nghiệp điện ảnh. Khi doanh thu không đạt kỳ vọng, nhà sản xuất sẽ e dè hơn trong việc đầu tư cho các dự án lớn, kéo theo chất lượng phim bị ảnh hưởng.
Ngoài ra, việc phim bị lộ các phân cảnh quan trọng còn làm giảm trải nghiệm điện ảnh, điều vốn là điểm hấp dẫn lớn nhất của rạp chiếu. Khán giả sau khi xem trích đoạn trên mạng thường mất hứng thú ra rạp, hoặc khi đến xem cũng không còn cảm giác hồi hộp, bất ngờ.
Liên quan đến vấn đề này, nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã cho rằng, tình trạng phim chiếu rạp bị quay lén ngay trong rạp chiếu hoặc bị sao chép trộm đã xảy ra khá phổ biến từ thời phim “mỳ ăn liền”, tức là từ khi có công nghệ ghi hình kỹ thuật số. Cũng đã có nhiều biện pháp chế tài, nhưng chưa đủ mạnh nên tình trạng ấy kéo dài đến tận bây giờ. Đây thực sự là một câu chuyện tàn nhẫn và đáng xấu hổ.
Đồng quan điểm, theo NSƯT Bùi Như Lai, việc quay lén và hành vi quay lén thì đương nhiên là không được ủng hộ. Vì nó làm ảnh hưởng tới tác phẩm, ảnh hưởng tới việc phát hành.
Từ góc nhìn pháp lý, luật sư Hoàng Tùng - Trưởng Văn phòng Luật sư Trung Hòa (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng, hiện pháp luật đã có những quy định liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, song việc thực thi còn chưa hiệu quả. Việc xử phạt và mức xử phạt chưa đủ sức răn đe khiến nhiều tổ chức, cá nhân vẫn ngang nhiên vi phạm.
Cần chế tài đủ mạnh
Luật Sở hữu trí tuệ đã quy định rõ: hành vi quay lén, phát tán trái phép phim chiếu rạp có thể bị xử phạt hành chính từ 15 - 35 triệu đồng, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy mức phạt này chưa đủ sức răn đe, đặc biệt khi người vi phạm có thể kiếm tiền từ nội dung đăng tải trên mạng.
Để điện ảnh Việt phát triển bền vững, cuộc chiến chống vi phạm bản quyền không thể chỉ trông chờ vào chế tài pháp luật, mà phải bắt đầu từ sự văn minh của mỗi khán giả khi cầm chiếc điện thoại trong tay.
Theo nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã, trước hết phải tăng mức độ chế tài lên đến cấp độ làm người ta sợ. Một hành vi trộm cắp bản quyền có thể khiến nhà sản xuất phá sản thì kẻ trộm cũng phải bị phạt ở mức độ tương đương, thậm chí bị khép tội hình sự và bị phạt tù giam. Hiện nay, đã có những thiết bị chống quay lén, thiết bị phát hiện chính thiết bị quay lén... các nhà rạp và các nhà sản xuất nên khai thác triệt để các phương tiện tự vệ này để bảo vệ chính mình.
Còn theo luật sư Hoàng Tùng, để xử lý tận gốc tình trạng vi phạm bản quyền, cần có một chiến lược toàn diện, bắt đầu từ việc nâng cao nhận thức xã hội. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật cần tiếp tục được hoàn thiện để tăng tính răn đe. Việc nâng mức xử phạt, áp dụng nghiêm minh các chế tài cùng với quy định rõ ràng, đặc biệt trong không gian số, sẽ tạo ra khung pháp lý vững chắc nhằm ngăn chặn các hành vi vi phạm.
Một yếu tố quan trọng khác là phát triển các nền tảng hợp pháp, có giá cả hợp lý và nội dung phong phú, đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dùng. Sự bắt tay hợp tác giữa doanh nghiệp trong nước và quốc tế sẽ mở rộng cơ hội tiếp cận những dịch vụ bản quyền chất lượng cao, từ đó hạn chế thói quen sử dụng sản phẩm lậu.
