Sức sống từ vùng khô mặn

Cống ngăn mặn trên bán đảo Cà Mau.

Kỳ tích giữ nước ngọt

Chúng tôi về Bạc Liêu nghe nhiều người dân hết sức cảm phục việc Bí thư, Chủ tịch tỉnh sau khi nhận định tình hình khô hạn năm 2016 sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến diện tích lúa Đông Xuân nên vào 2 ngày cuối năm âm lịch (28, 29 Tết) đã xuống thực địa ở các huyện Hòa Bình, Vĩnh Lợi, thị xã Giá Rai để chỉ đạo đóng tất cả các cống và đắp 454 đập trong 3 ngày tranh thủ lấy nước ngọt trữ trong các đập và bơm nước lên ruộng nhằm chủ động nguồn nước cho vùng sản xuất lúa. Đây là kỳ tích chưa từng có ở Bạc Liêu. Nhờ vậy, trong thời điểm đỉnh cao của hạn mặn, trong số hơn 46.300 ha lúa Đông Xuân, diện tích lúa bị thiệt hại chỉ khoảng 6.000 ha.

Vào thời điểm tháng 3 và tháng 4/2016, để đề phòng triều cường dâng cao từ hướng biển Tây (Kiên Giang) và triều biển Đông từ tỉnh Cà Mau lên, huyện Phước Long đã chỉ đạo đắp ngay 48 đập nội đồng để giữ vùng ngọt của huyện trong đó, xã Vĩnh Phú Tây 7 đập, Hưng Phú 16 đập, Vĩnh Thanh 15 đập và Vĩnh Phú Đông 10 đập nên 6.400 ha lúa Đông Xuân vẫn an toàn, nay đã thu hoạch xong. Chia sẻ với chúng tôi về kỳ tích trong công cuộc giữ ngọt của chính quyền và bà con nông dân, ông Đỗ Văn Nhỏ ở xã Hưng Phú, huyện Phước Long, Bạc Liêu cho biết: Khi xã có chủ trương vận động người dân đắp đập thời vụ, chúng tôi kéo nhau ra đồng ngay, chỉ đắp vài tiếng đồng hồ là xong, rồi bơm nước lên trữ ngọt, hệ thống đập này có thể trữ ngọt cho đồng ruộng gần 2 tháng. Những nơi chưa có đê bao khép kín thì chủ động đắp đập thời vụ vừa trữ nước ngọt, vừa ngăn mặn xâm nhập. Nước mặn đã xâm nhập tới chân rồi, chậm trễ là mất ăn....

Ông Trương Phước Hiền- Phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện Phước Long chia sẻ thêm: Ngay sau khi Sở NN&PTNT nhận định về diễn biến phức tạp của tình hình hạn hán và xâm nhập mặn, lãnh đạo huyện huy động nhân dân đắp đập, gia cố hệ thống thủy lợi, thủy nông nội đồng, kiểm tra chặt hệ thống, cống phân ranh mặn ngọt không để nước mặn xâm nhập vào vùng ngọt ổn định với quyết tâm cung cấp đủ lượng nước ngọt phục vụ cho trà lúa Đông Xuân đang làm đồng và chín tới.

Theo ông Trịnh Hoài Thanh, Phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Bạc Liêu, ngoài đắp hệ thống đê nội đồng để trữ nước ngọt, Bạc Liêu còn phối hợp với tỉnh Sóc Trăng xây dựng hệ thống đập phía Tây của kênh Ngã 5, Phú Lộc hoặc tự bảo vệ trên ranh giới giữa Sóc Trăng, Bạc Liêu đảm bảo không cho mặn đi sâu vào vùng chuyên canh lúa 53.000 ha của Bạc Liêu.

Các huyện khác còn gia cố, kiểm tra các cống đầu mối ngăn mặn giữ ngọt ở các vùng chuyên lúa và bồi đắp thêm các đập ngăn mặn chưa được đầu tư kiên cố hóa. Với sự hình thành của hệ thống đập nội đồng đã biến cả cánh đồng lớn của Bạc Liêu thành hồ chứa nước ngọt lớn. Từ tháng 2 đến nay vụ lúa Đông Xuân của Bạc Liêu đều dư nước, hiện còn khoảng 600 ha lúa Đông Xuân đang trổ đòng, dự sẽ thu hoạch vào tháng 5 này.

Đợt hạn hán này theo tính toán của Sở NN&PTNT Bạc Liêu chỉ bị thiệt hại khoảng 1.134 ha/46.000 ha lúa Đông Xuân. Hiện nay, nước trên các kênh rạch ở huyện Phước Long độ mặn lên hơn 10% nhưng diện tích lúa Đông Xuân hầu như không bị ảnh hưởng.

Lợi thế nước mặn đưa Bạc Liêu trở thành “thủ phủ” tôm

Tỉnh Bạc Liêu, giáp biển Đông, có sông, rạch ăn thông với biển Tây, ngoài việc hình thành 3 vùng sản xuất còn có các tiểu vùng như: vùng chuyên canh tôm Nam QL1A với 19.000 ha nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh, trên tổng số 127.000 ha toàn tỉnh và 2 năm trở lại đây phát triển mô hình nuôi tôm siêu thâm canh đưa Bạc Liêu trở thành “thủ phủ” tôm của quốc gia. Nhiều năm qua, Bạc Liêu luôn tồn tại 3 vùng sinh thái: mặn, ngọt và lợ. Nguồn nước ngọt mà Bạc Liêu có được là từ kênh Quản lộ Phụng Hiệp.

Đây cũng là trục kênh duy nhất đưa nước sông Mêkông về Bạc Liêu. Bạc Liêu cũng là tỉnh cuối cùng của Việt Nam hưởng được nước ngọt từ sông MêKông. Tuy nhiên, Bạc Liêu lại luôn phải đối mặt với khó khăn là vừa phải khai thác lợi thế nước mặn để nuôi tôm, vừa phải điều tiết nước đảm bảo sao cho không để nước mặn tấn công vùng ngọt làm ảnh hưởng đến trồng lúa và hoa màu.

Để giải quyết hài hòa việc phân ranh mặn - ngọt - bài toán được đặt ra hàng năm, tỉnh đã lập ra ban điều tiết nước để điều tiết nước sao cho phù hợp với từng tiểu vùng đảm bảo cho cây trồng phát triển bền vững và quy hoạch lại các vùng sản xuất trong đó chuyển đổi hơn 83.000 lúa kém hiệu qủa ở vùng Nam QL1A sang nuôi trồng thủy sản; tiếp tục duy trì vùng ngọt hóa ở Bắc Quốc lộ 1A diện tích 56.000 ha để trồng các giống lúa có giá trị kinh tế cao và chuyển đổi hơn 60.000 ha trồng lúa kết hợp với nuôi tôm từ đó hình thành vùng sản xuất lúa - tôm với tính bền vững và hiệu qủa cao. Chính nhờ vậy mà trong cơn đại hạn mùa khô này, vùng quy hoạch một vụ lúa - một vụ tôm của Bạc Liêu cũng bị thiệt hại nhưng không đáng kể.

Đối với vùng quy hoạch nuôi tôm, nhờ mặn sớm, bà con đã lấy nước mặn vào vuông tôm và thả giống sớm nên đến nay đã bắt đầu thu hoạch. Ông Hồ Minh Phú, Trưởng phòng Quản lý nuôi trồng thủy sản, Sở NN&PTNT Bạc Liêu nhấn mạnh: Tổng diện tích nuôi trồng thủy sản của Bạc Liêu năm nay đạt 127.200 ha với các hình thức: nuôi tôm quảng canh cải tiến kết hợp và nuôi tôm thâm canh bán thâm canh. Năm nay hạn hán khắc nghiệt nhưng đối với thủy sản của Bạc Liêu lại xem là được mùa.

Bạc Liêu là tỉnh có diện tích nuôi tôm lớn thứ 2 cả nước sau Cà Mau. Đến thời điểm này theo khảo sát của ngành nông nghiệp tỉnh Bạc Liêu có khoảng 3.620 ha tôm bị thiệt hại. Tuy nhiên đây được xem là tỉ lệ hao hụt trong quá trình nuôi. Thời gian hạn, mặn còn kéo dài đến tháng 5, sang tháng 6, độ mặn còn tăng trên ít nhất 3% nữa trong khi con tôm chỉ thích nghi độ mặn đến 15%, nên ngành nông nghiệp đã khuyến cáo bà con không nuôi trong quãng thời gian này.

Đến thời điểm này, Bạc Liêu đã thu họach hơn 110.000 ha tôm, đạt 85% diện tích thả nuôi, chỉ thiệt hại 3.620 ha trong đó chỉ có khoảng 400 ha bị thiệt hại trên 70%. Số còn lại thiệt hại từ 30-70%. Đây là năm mà Bạc Liêu bị thiệt hại do tôm chết thấp nhất. Nhiều bà con cho biết, thả tôm năm nay, nghe cảnh báo hạn, mặn căng thẳng, tưởng chừng thất bại mà không ngờ lại trúng.

Lợi thế của nước mặn đã đưa Bạc Liêu thành "thủ phủ" tôm. Bạc Liêu- tỉnh ở vùng cực Nam của Tổ quốc, có 56 km dọc biển Đông, có kênh Quản lộ Phụng Hiệp nên Bạc Liêu hình thành 3 vùng sản xuất: ngọt, mặn, lợ. Do vậy, nước ngọt, nước mặn đều là lợi thế để Bạc Liêu khai thác phát triển sản xuất. Năm 2016, trước tình hình khô hạn quyết liệt do ảnh hưởng của El Nino, mặn xâm nhập sâu, Bạc Liêu có sự chủ động ứng phó để chống lại hạn mặn.