Tục ở rể của người Dao Đỏ

Ông Bàn Tài Xuân - dân tộc Dao Đỏ (Lâm Bình, Tuyên Quang) cho biết: Ngoài hình thức ở rể đời (ở cả đời bên nhà vợ không về nhà mình nữa), theo phong tục của đồng bào Dao Đỏ, ở rể còn có 2 hình thức. Thứ nhất, tùy theo giao ước của hai bên gia đình và sự đồng ý của chàng trai thì ở rể 3 năm, 5 năm hoặc lâu hơn (gọi là “tzấu làng duốn”). Chàng trai sau khi trả đủ lễ vật thách cưới cho bên vợ thì cả vợ con sẽ trở về bên nội. Thứ hai, ở rể sau khi hai vợ chồng có con thì gia đình hai bên nội, ngoại mỗi bên nuôi một cháu (gọi là “tzấu làng y mành guyang”). Các con cũng được chia theo hai họ và mang hai họ. Hình thức này tùy vào sự lựa chọn của chàng trai sau khoảng thời gian thỏa thuận có thể trở về hoặc không trở về mà sẽ ở lại nhà vợ.

Trong các hình thức ở rể, hình thức ở rể đời “tzấu làng táng” thường do bố mẹ bên gái sinh con một bề nên muốn lấy rể đời hoặc do hoàn cảnh người con trai quá nghèo, mồ côi không có khả năng tổ chức đám cưới, phải làm rể mới lập được gia đình. Khi làm rể đời, chàng trai phải bỏ tên họ của mình, mang tên họ bên vợ, được quyền thừa kế tài sản, có trách nhiệm thờ cúng tổ tiên nhà vợ, con cái cũng phải mang họ bên vợ. Những người muốn làm rể đời phải chưa làm lễ cấp sắc vì nếu đã làm lễ cấp sắc rồi thì không được đổi tên họ theo bên vợ nữa.

Ngày nay, tục lệ ở rể vẫn tồn tại trong cộng đồng người Dao Đỏ đang sinh sống trên địa bàn tỉnh Cao Bằng hay Tuyên Quang… nhưng không còn nhiều, chủ yếu là ở rể có thời hạn. Các nghi lễ tổ chức lấy rể cũng không còn quá coi trọng về hình thức mà luôn tạo điều kiện thuận lợi để con cái hòa hợp đến với nhau dễ dàng. Người về ở rể sẽ có trách nhiệm như con trai trong gia đình, có nghĩa vụ phụng dưỡng bố mẹ vợ và thờ cúng tổ tiên nhà vợ.

Đây là phong tục có giá trị nhân văn sâu sắc bởi nó cũng giải quyết được những hệ lụy phức tạp mà một số gia đình đã gặp phải. Đó là khao khát có con trai nối dõi, dẫn đến sinh đẻ vỡ kế hoạch. Nó cũng giúp cho các dòng tộc duy trì, phát triển bền vững đời này sang đời khác, xóa bỏ dần tư tưởng “trọng nam khinh nữ”… Theo đó, người Dao Đỏ luôn quan niệm, lấy được chàng trai nào ở rể là một điều may mắn, là phúc lớn của gia đình nên chàng trai về ở rể là thành viên chính của gia đình, được gia đình bên vợ tôn trọng như chính con đẻ, chứ không có sự phân biệt.

Anh Hoàng Văn Hiếu (Na Hang, Tuyên Quang) cho biết, anh thấy rất thoải mái khi ở rể bởi bố mẹ vợ, anh em họ mạc coi anh như người nhà. Khi vợ chồng anh sinh con trai, anh đã làm khai sinh cho con theo họ vợ - họ Phùng. Anh dự định bé thứ hai sẽ mang cả hai họ Phùng và Hoàng để tình cảm gia đình, dòng tộc thêm bền chặt.

Được biết, trong quá trình tổ chức đám cưới chú rể sẽ ở rể thì các bước tiến hành nghi lễ có những điểm khác biệt so với đám cưới bình thường. Trong lễ ăn hỏi, gia đình nhà gái sẽ là bên chuẩn bị lễ vật. Nhà gái sẽ đến chơi nhà trai, xin ý kiến gia đình nếu được sự đồng ý của gia đình nhà trai thì phía nhà gái sẽ chuẩn bị đôi gà làm lễ hỏi chính thức. Trong khoảng thời gian vài tháng hoặc một năm, khi nhà gái đã chọn được ngày đẹp, cũng như chuẩn bị xong mọi thứ cần thiết thì báo phía nhà trai thời gian tổ chức lễ cưới.