Xử lý chất thải rắn xây dựng: Xu hướng bền vững, thân thiện môi trường

Yêu cầu cấp bách

Theo giới chuyên gia môi trường, song song với quá trình đô thị hóa, xây dựng phát triển, thì TP Hà Nội, cũng như TPHCM đang phải đối mặt với những khó khăn trong việc quản lý CTRXD. Xử lý, tái chế chất thải xây dựng là yêu cầu tất yếu và cấp bách khi mặt bằng dành cho chất thải xây dựng gần như đã không còn. Theo các thống kê, CTRXD hiện chiếm tới 20 - 30% tổng lượng chất thải đô thị tại Hà Nội và TPHCM, tương đương hàng chục nghìn tấn mỗi ngày. Hiện nay mỗi ngày TP Hà Nội phát sinh khoảng 8.000 - 10.000 tấn CTRXD, song tỷ lệ tái chế vẫn còn rất thấp. Phần lớn CTRXD hiện vẫn được xử lý theo phương pháp chôn lấp, gây ô nhiễm môi trường, chiếm dụng quỹ đất và phát thải khí nhà kính.

Việc triển khai các dự án bãi đổ và xử lý CTRXD hiện vẫn gặp nhiều vướng mắc về vốn, công nghệ và cơ chế chính sách. Một số điểm xử lý tại Hà Nội còn hoạt động hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Trong khi đó, theo GS.TS Nguyễn Hoàng Giang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, tại các quốc gia phát triển như Đức, Nhật Bản, tỷ lệ khai thác CTRXD lên đến 90%. Điều này cho thấy chúng ta đang bỏ phí một nguồn tài nguyên lớn đó là CTRXD. Bởi lẽ, CTRXD có thể trở thành vật liệu thay thế nếu có cơ chế chính sách đồng bộ, cũng như mô hình phối hợp liên ngành hiệu quả. Các vật liệu thu hồi từ CTRXD như bê tông nghiền, gạch vỡ, cát thải… có thể thay thế cát, đá, sỏi trong xây dựng hạ tầng. Và đây chính là một hướng đi vừa tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, vừa giảm khai thác cát sông vốn đang gây ra nhiều hệ lụy. Chưa kể một số sản phẩm từ CTRXD còn có tính thấm nước cao, phù hợp với nhu cầu phát triển hạ tầng đô thị mới như đường đi bộ, bãi đỗ xe, khu công nghiệp…

Thúc đẩy tái chế chất thải rắn xây dựng

Giới chuyên gia môi trường nhấn mạnh, vai trò quan trọng của tái chế CTRXD trong chiến lược chuyển đổi xanh ngành xây dựng và mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Và theo đó, tái chế CTRXD không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà còn là một chiến lược kinh tế xã hội lâu dài. Việc hình thành các cụm liên kết tái chế, với sự tham gia của chính quyền địa phương, viện nghiên cứu và doanh nghiệp (DN) sẽ là nền tảng để xây dựng hệ sinh thái vật liệu xây dựng bền vững. Mô hình này không chỉ giúp giảm chi phí xây dựng, giảm áp lực môi trường, mà còn tạo ra một thị trường tuần hoàn, nơi chất thải được tái sinh, phục vụ phát triển kinh tế. Đặc biệt, với xu hướng đô thị hóa nhanh chóng, nhu cầu sử dụng vật liệu xây dựng ngày càng cao, CTRXD tái chế sẽ là nguồn bổ sung quan trọng, giảm phụ thuộc vào khai thác tài nguyên nguyên sinh.

Về những giải pháp tái chế CTRXD bền vững, GS.TS Nguyễn Hoàng Giang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Xây dựng Hà Nội khẳng định về sự cần thiết của mô hình liên kết “3 nhà”, đó là Nhà nước - nhà khoa học - DN. Đây được xem là cấu trúc phối hợp lý tưởng để hiện thực hóa chuỗi giá trị tái chế CTRXD tại Việt Nam. Theo đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo chính sách pháp lý minh bạch, ổn định và có các ưu đãi cụ thể cho hoạt động đầu tư vào tái chế chất thải xây dựng. Các quy định về ưu tiên sử dụng vật liệu tái chế trong công trình công, tiêu chuẩn hóa sản phẩm hay quy hoạch vùng nguyên liệu là những yếu tố then chốt.

Còn nhà khoa học, với năng lực nghiên cứu và thử nghiệm công nghệ, sẽ là lực lượng chủ lực trong đánh giá chất lượng vật liệu, đề xuất tiêu chuẩn và chuyển giao kỹ thuật xử lý. Và Trường Đại học Xây dựng Hà Nội là một trong những đơn vị tiên phong với các nghiên cứu ứng dụng thực tiễn, sẵn sàng hợp tác cùng địa phương và DN. Trong khi đó, DN giữ vai trò triển khai mô hình, đầu tư dây chuyền nghiền sàng hiện đại, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm tái chế. “Chúng ta có công nghệ, có nghiên cứu, có kinh nghiệm quốc tế, nhưng nếu thiếu sự vào cuộc đồng bộ của các bên, đặc biệt là từ phía Nhà nước và DN, thì việc tái chế CTRXD vẫn chỉ dừng ở quy mô thử nghiệm” - GS.TS Nguyễn Hoàng Giang bày tỏ.

Theo giới chuyên gia, hiện một số địa phương như Quảng Ninh, Đà Nẵng đã bước đầu xây dựng hệ thống thu gom và tái chế CTRXD. Tuy nhiên, quá trình này vẫn gặp khó khăn bởi thiếu chính sách hỗ trợ đồng bộ.