Xuất khẩu thủy sản cuối năm: Nhận diện thách thức
Theo Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản (VASEP), tháng 9/2025, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt gần 991 triệu USD, tăng 7,5% so với cùng kỳ. Lũy kế 9 tháng, kim ngạch xuất khẩu đã cán mốc 8,33 tỷ USD, tăng 15,5% so với năm ngoái. Tuy vậy, ngành thủy sản Việt Nam vẫn đối diện với nhiều rào cản.
Tôm vẫn là “quán quân” kim ngạch xuất khẩu
Theo VASEP trong cơ cấu sản phẩm, tôm vẫn là “quán quân” khi mang về gần 410 triệu USD trong tháng 9, nâng tổng kim ngạch 9 tháng lên hơn 3,38 tỷ USD, tăng tới 20,3%. Động lực tăng trưởng chủ yếu đến từ nhu cầu ổn định ở Mỹ, Nhật Bản, châu Âu (EU) và sự gia tăng đơn hàng tại các thị trường khu vực.
Cá tra cũng ghi dấu ấn với kim ngạch tháng 9 đạt gần 191 triệu USD, tăng 11%. Tính đến hết tháng 9, xuất khẩu cá tra đạt hơn 1,6 tỷ USD, tăng gần 10% so với cùng kỳ. Sự trở lại của nhu cầu tại Trung Quốc, Mỹ và một số thị trường Trung Đông đã góp phần củng cố vị thế của cá tra Việt Nam trên bản đồ thủy sản thế giới.
Về thị trường, Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc) dẫn đầu thị trường xuất khẩu thủy sản của Việt Nam với 1,76 tỷ USD, tăng 32,1% so với cùng kỳ trong 9 tháng đầu năm 2025. Thị trường này được đánh giá hấp dẫn nhờ nhu cầu dồi dào và chi phí logistics thuận lợi.
Thị trường Mỹ cũng tăng 6,8% kim ngạch xuất khẩu thủy sản, lên 1,41 tỷ USD. Dù vậy, VASEP cho rằng, những bất ổn về thuế chống bán phá giá và yêu cầu khắt khe từ Đạo luật Bảo vệ động vật có vú biển (MMPA) khiến doanh nghiệp (DN) Việt gặp nhiều khó khăn khi đưa hàng vào thị trường này.
VASEP cho rằng, con số này không chỉ phản ánh sự hồi phục vững chắc của ngành thủy sản sau nhiều biến động, mà còn cho thấy khả năng thích ứng nhanh của DN trong bối cảnh thị trường thế giới tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Bên cạnh đó, xu hướng đầu tư vào sản phẩm chế biến giá trị gia tăng, đáp ứng các yêu cầu cao về chất lượng, an toàn và truy xuất nguồn gốc cũng đã giúp thủy sản Việt Nam giữ được sức cạnh tranh, đặc biệt ở phân khúc trung và cao cấp.
Chủ động các giải pháp để thích ứng
Dù đạt được kết quả khả quan trên, theo bà Lê Hằng - Phó Tổng Thư ký VASEP, con đường phía trước không ít gập ghềnh. Hiện, ngành thủy sản đối diện với nhiều rào cản như thuế chống bán phá giá và thuế đối ứng tại Mỹ và một số thị trường khiến biên lợi nhuận bị thu hẹp. Đạo luật MMPA với các quy định khắt khe về khai thác đang gây áp lực lớn cho nhóm sản phẩm hải sản. Bên cạnh đó thẻ vàng IUU của EU vẫn chưa được gỡ bỏ. Ngoài ra, áp lực cạnh tranh từ các đối thủ trong khu vực như Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, Ecuador… ngày càng lớn, đặc biệt ở mặt hàng tôm và cá tra.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Hoài Nam - Tổng Thư ký VASEP cũng cho rằng, thách thức lớn nhất đó là chính sách thuế quan mà Mỹ và một số quốc gia đang áp dụng. Đặc biệt là từ ngày 1/1/2026, nhiều mặt hàng như ghẹ, cá ngừ, cá thu sẽ không thể xuất khẩu sang Mỹ do các quy định khắt khe đối với hải sản khai thác. Bên cạnh đó, các sản phẩm chủ lực như tôm, cá tra cũng phải đối mặt với thuế đối ứng, thuế chống bán phá giá, khiến mức thuế áp lên có thể vượt 55%.
“Giải quyết thách thức này đòi hỏi vai trò của Chính phủ, các Bộ, ngành trong việc tiếp tục đẩy mạnh đàm phán với Chính phủ Mỹ để giảm thuế. Cùng với đó, các DN cần có giải pháp ứng phó để thích ứng, giảm thiểu tối đa thiệt hại từ chính sách thuế quan; tìm kiếm thị trường mới...” - ông Nam nhấn mạnh.
Để duy trì đà tăng trưởng và vượt qua những thách thức, giới chuyên gia cho rằng ngành thủy sản cần triển khai đồng bộ các giải pháp, trong đó theo sát diễn biến thị trường và chính sách thương mại để kịp thời điều chỉnh chiến lược, tránh rủi ro khi rào cản mới xuất hiện. Cơ cấu lại thị trường xuất khẩu. Đồng thời đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao giá trị gia tăng. Đây là yếu tố then chốt giúp thủy sản Việt Nam cạnh tranh bền vững, nhất là khi người tiêu dùng toàn cầu ngày càng ưu tiên sản phẩm chất lượng cao, bền vững và an toàn.
Cùng với đó, cần đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ trong toàn chuỗi giá trị - từ nuôi trồng, thu hoạch đến chế biến và phân phối - sẽ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm chi phí, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm.
Đối với vấn đề gỡ thẻ vàng IUU, Tổng Thư ký VASEP Nguyễn Hoài Nam cho rằng, cần đẩy nhanh số hóa để kiểm soát hiệu quả, phát triển nghề cá theo hướng hiện đại. Điều này không chỉ giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng, từ khai thác, cập cảng, thu mua đến chế biến và xuất khẩu, mà còn là công cụ hữu hiệu để “khóa chặt” các kẽ hở trong thực thi pháp luật, giảm thiểu gian lận, tạo dựng niềm tin vững chắc với đối tác quốc tế.
