Xuất khẩu viên nén gỗ khó đạt mục tiêu

Nếu như năm 2022 xuất khẩu viên nén có nhiều đột phá khi kim ngạch xuất khẩu đạt 790 triệu USD với số lượng 4,9 triệu tấn, bước sang năm 2023 xuất khẩu viên nén giảm sút cả về số lượng cũng như giá trị xuất khẩu. Theo Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt Nam (Viforest), giá trị xuất khẩu viên nén tháng 11/2023 chỉ đạt 58 triệu USD, lũy kế 11 tháng đạt 597 triệu USD, giảm 14% so với cùng kỳ năm 2022.

Chia sẻ từ một số doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cho thấy, lượng viên nén của Việt Nam xuất khẩu sang Hàn Quốc giảm không phải là giảm cầu tại thị trường này mà do các DN Hàn Quốc nhập khẩu viên nén từ các nguồn cung khác, bao gồm cả nguồn cung từ Nga. Thực tế giá xuất khẩu (FOB) sang thị trường Hàn Quốc và Nhật Bản tháng 12/2022 đạt trung bình khoảng 185 USD/tấn, tăng mạnh từ khoảng 145 USD/tấn tại Nhật Bản và 173 USD/tấn tại Hàn Quốc vào tháng 6 trong cùng năm. Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau đó, giá xuất khẩu lao dốc. Giá xuất khẩu tháng 4 năm 2023 vào Nhật giảm còn 167 USD/tấn trong khi giá tại Hàn Quốc chỉ còn 111 USD/tấn. Giá xuất khẩu trung bình vào Hàn Quốc trong tháng 9/2023 chỉ hơi nhích so với trước năm 2022, đạt 115 USD/tấn, tương đương 60% mức giá xuất vào thị trường này vào các tháng cuối năm 2022.

Bức tranh xuất khẩu ngành viên nén không mấy sáng sủa, tuy nhiên TS Tô Xuân Phúc - Giám đốc điều hành Chương trình Chính sách, Thương mại và Tài chính Lâm nghiệp, Tổ chức Forest Trends cho biết, ngành vẫn đang tiếp tục mở rộng và còn nhiều dư địa để phát triển cả ở thị trường xuất khẩu và nội địa. Theo ước tính, ngành hiện có sự tham gia của 400-500 DN. Dư địa mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt tại Nhật Bản, vẫn còn nhiều.

Theo ông Phúc, một trong những khó khăn lớn nhất của xuất khẩu viên nén là tính chưa bền vững về nguồn gỗ nguyên liệu đầu vào kể cả về lượng và về tiêu chuẩn, chất lượng. Muốn giải quyết các khó khăn này, Chính phủ cần có các cơ chế chính sách hợp lý, đặc biệt là chính sách về cân bằng giữa năng lực chế biến và vùng nguyên liệu rừng trồng.

Theo báo cáo của Công ty tư vấn kinh doanh Grand View Research, thị trường nhu cầu viên nén gỗ trên toàn cầu đang và sẽ có tốc độ độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 6,85% trong giai đoạn 2022-2027. Dự báo, nhu cầu thị trường viên nén gỗ toàn cầu sẽ đạt giá trị 17,33 tỷ USD vào năm 2027. Việt Nam là quốc gia xuất khẩu viên nén lớn thứ hai trên thế giới, sau Mỹ. Bởi sở hữu các ưu điểm như giúp giảm lượng khí thải carbon, tiết kiệm chi phí và tăng hiệu quả sử dụng so với các loại nhiên liệu hóa thạch.

Grand View Research nhận định, việc áp dụng và triển khai ngày càng nhiều các nguồn năng lượng tái tạo thay thế như điện mặt trời, năng lượng gió ở các khu vực khác nhau trên thế giới có khả năng cản trở sự tăng trưởng của thị trường viên nén trong tương lai. Cùng với đó, công nghệ viên gỗ nén cũng đã được nâng cấp để tăng hiệu quả chuyển đổi năng lượng, giảm lượng tro và khí thải. Với những diễn biến này, thị trường xuất khẩu viên nén trong những năm tới sẽ cạnh tranh khốc liệt về công nghệ và chất lượng sản phẩm.

Nếu các DN sản xuất viên nén tại Việt Nam chậm đổi mới công nghệ nhằm giảm giá thành, tăng hiệu suất nhiệt lượng, giảm lượng phát thải, thì nguy cơ sẽ bị nhiều nước “qua mặt” giành lấy thị trường xuất khẩu viên nén. Do đó, đổi mới công nghệ sản xuất là vấn đề rất quan trọng để DN có thể giữ được thị trường xuất khẩu cũng như mở rộng thị trường.

Theo TS.Tô Xuân Phúc, để nắm bắt cơ hội, nhà quản lý cần có các cơ chế chính sách hợp lý, đặc biệt là chính sách về cân bằng giữa năng lực chế biến và vùng nguyên liệu rừng trồng. Cụ thể, các cơ quan quản lý tại các địa phương phải tính toán khả năng cung gỗ nguyên liệu của các diện tích rừng trồng (và các cơ sở chế biến) trong phạm vi địa phương của mình, đánh giá năng lực và công suất của các dự án chế biến, dựa trên đó quyết định cấp phép cho các dự án này theo khả năng cung nguyên liệu.

“Cơ chế, chính sách hỗ trợ cũng có thể là gián tiếp, thông qua các công cụ nhằm khuyến khích mở rộng thị trường xuất khẩu và tiêu thụ nội địa mặt hàng này, bao gồm ưu đãi về giá điện sử dụng viên nén, ưu đãi đối với các doanh nghiệp chuyển đổi từ nguyên liệu phát thải cao sang sử dụng viên nén. Thực hiện hiệu quả các cơ chế chính sách dành riêng cho ngành viên nén sẽ góp phần quan trọng thúc đẩy ngành phát triển bền vững trong tương lai” – ông Phúc nhấn mạnh.