Ẩn số từ biến thể Lambda

Xuất hiện tại gần 30 quốc gia

Được phát hiện lần đầu tại Peru vào tháng 12/2020 và là nguyên nhân gây ra 80% số ca lây nhiễm ở đất nước này, cho đến nay, Lambda đã xuất hiện tại khoảng gần 30 quốc gia, rải rác ở khắp các châu lục. Tại Mỹ, nơi đứng đầu thế giới về số ca mắc và tử vong do Covid-19, hơn 1.000 ca bệnh nhiễm biến thể Lambda tại 44 bang đã được ghi nhận.

Theo một báo cáo gần đây của Tổ chức Y tế thế giới (WHO): “Biến thể Lambda có liên quan đến tỷ lệ lây nhiễm trong cộng đồng cao ở nhiều quốc gia, với tỷ lệ lưu hành và tỷ lệ mắc Covid-19 cùng lúc gia tăng”.

Ngày 14/6/2021, WHO đã tuyên bố Lambda là một “biến thể toàn cầu đáng lưu ý”, bởi nó mang một số đột biến tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm cao hơn và chống lại khả năng miễn dịch. Tuy nhiên, WHO nhấn mạnh “cần những nghiên cứu sâu hơn để xác nhận tính hiệu quả của vaccine” với biến thể Lambda. WHO cũng chưa coi đây là “biến thể đáng lo ngại” như Alpha hoặc Delta.

Ngày 23/6, Trung tâm Y tế công cộng Anh (PHE) cũng cho rằng, Lambda là một “biến thể cần điều tra” vì “sự lan rộng toàn cầu và một số đột biến đáng lưu ý”. Trung tâm Kiểm soát và và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) châu Âu thì cho rằng, Lambda là “biến thể đang theo dõi”.

Ngày 16/8, Philippines trở thành quốc gia mới nhất phát hiện trường hợp đầu tiên nhiễm biến thể Lambda. Đây là một phụ nữ 35 tuổi, không có triệu chứng, hiện được xác định là đã phục hồi sau 10 ngày cách ly điều trị.

Nhiều ẩn số

Trong nghiên cứu được công bố từ Đại học Chile ở Santiago, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng biến thể Lambda, còn được gọi là C.37, có khả năng lây nhiễm nhanh hơn các biến thể Alpha (Anh) và Gamma (Brazil).

Lambda có nhiều đột biến gene mới có khả năng làm tăng khả năng lây nhiễm và chống lại hoặc trung hòa kháng thể trong vaccine ngừa Covid-19 (cao hơn khoảng 150%) và có khả năng thoát miễn dịch mạnh hơn so với chủng virus gốc và các biến thể khác trong đó có biến thể Delta (sau khi nhiễm và sau khi tiêm các loại vaccine).

Khi nhiễm biến thể Lambda, ngoài triệu chứng gần giống các triệu chứng phổ biến của các bệnh nhân Covid-19, như ho, sốt, mất vị giác, mất khứu giác, đau cơ và khó thở, người nhiễm biến thể Lambda còn có các triệu chứng liên quan đến đường tiêu hóa rõ rệt hơn như: nôn, buồn nôn, tiêu chảy.

Báo cáo nghiên cứu từ Đại học Chile ở Santiago cũng cho biết, các đột biến có trong protein Spike của biến thể Lambda gây ra khả năng lây lan cao hơn và làm cho nó ít bị tổn thương hơn trước các kháng thể do vaccine CoronaVac tạo ra.

Tuy nhiên, hiện tại chưa có nghiên cứu nào cho thấy biến thể Lambda sẽ kháng cả những loại vaccine khác và vẫn còn rất nhiều điều mà các chuyên gia chưa biết về biến thể Lambda.

Cho đến nay, các dữ liệu nghiên cứu vẫn chưa được thống nhất về hiệu quả phòng ngừa virus Lambda của các loại vaccine. Vào tháng 7 vừa qua, các nhà nghiên cứu tại phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor của Mỹ đã tìm ra một số bằng chứng cho thấy những người đã tiêm một liều vaccine Johnson & Johnson sẽ được bảo vệ tốt hơn khỏi biến thể Lambda nếu tiêm liều thứ hai.

Trong khi đó, tại một nghiên cứu khác tại Trường Y khoa Grossman thuộc Đại học New York, các chuyên gia lại chỉ ra rằng một vài trong số các biến thể mới xuất hiện có thể phá vỡ lớp bảo vệ của vaccine nếu chỉ tiêm một liều.

Theo Tiến sĩ Adam Taylor, chuyên nghiên cứu về các chủng virus mới tại Viện Y tế Menzies ở Queensland thuộc Đại học Griffith (Australia), trong giai đoạn này, cần tiến hành nhiều nghiên cứu hơn nữa để xác định những đột biến mà biến thể Lambda sở hữu có tác động ra sao tới đặc tính lây nhiễm của virus, mức độ tác động tới hiệu quả bảo vệ của vaccine và nguy cơ bệnh diễn biến nặng do mắc phải biến thể này.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Taylor, một điều chưa biết chính xác đó là liệu những đột biến này có khiến Lambda gây ra một đợt dịch khác đáng lo ngại hay không, bởi cần phải hiểu rằng, đặc tính lây nhiễm mạnh hơn không đồng nghĩa rằng nó sẽ dễ lây lan hơn. Hiện chưa có đủ bằng chứng thực tế rằng Lambda dễ lây lan hơn mà mọi dữ liệu mới chỉ dừng ở mức nghiên cứu sơ bộ về đột biến.

Không thể chủ quan

Mặc dù vẫn còn nhiều “bí ẩn” của biến thể này cần tiếp tục được nghiên cứu, song giới chuyên gia cho rằng, với tốc độ lây lan như hiện nay, nếu không được ngăn chặn, biến thể Lambda hoàn toàn có khả năng gây ra một cuộc khủng hoảng y tế nghiêm trọng.

Tiến sỹ Gregory Poland, Giám đốc Tổ chức Nghiên cứu vaccine thuộc Mayo Clinic tại Rochester, Minnesota (Mỹ), cho rằng giới chức y tế phải cảnh giác ngay khi xuất hiện một biến thể có khả năng lây lan nhanh trong cộng đồng. Các biến thể mới vẫn xuất hiện và câu hỏi đặt ra là liệu những biến đổi bên trong gene của virus có giúp chúng mạnh hơn và gây bất lợi cho con người hay không. Theo chuyên gia này, câu trả lời trong trường hợp biến thể Lambda là có.

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn về cách WHO thay đổi định nghĩa về biến thể Lambda, Tiến sỹ Maria Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật về Covid-19 của WHO, cho biết, “Lambda sẽ trở thành một biến thể đáng lo ngại nếu nó thể hiện khả năng lây truyền cao, tăng mức độ nghiêm trọng của các ca mắc bệnh”.

Một nhà nghiên cứu của Đại học Tokyo (Nhật Bản) cũng cảnh báo rằng, biến thể Lambda có thể trở thành “mối đe dọa tiềm tàng” với xã hội loài người, dù cho đến nay chưa thể xác định liệu Lambda có nguy hiểm hơn biến thể Delta hay không.

Hiện cũng còn quá sớm để xác định liệu biến thể Lambda có dẫn đến nguy cơ bệnh nặng hoặc tử vong cao hơn, hay có thể trở thành biến thể chủ đạo hay không. Tuy nhiên, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến khó lường, việc khống chế dịch song song với tiêm vaccine phòng Covid-19 và thực hiện biện pháp phòng dịch là những biện pháp hữu hiệu nhất hiện nay.

Giáo sư Ravina Kullar thuộc Hiệp hội Các bệnh truyền nhiễm Mỹ cho biết, nếu tốc độ tiêm vaccine không được đẩy nhanh, sẽ còn xuất hiện nhiều biến thể mới hơn nữa, thậm chí trong số chúng có thể phá vỡ lớp miễn dịch có được nhờ vaccine. Khi đó, mọi công sức chống dịch từ trước tới nay sẽ trở nên vô nghĩa.