Biến thể mới của SARS-CoV-2 đã ‘thông minh’

“Những nghiên cứu sơ bộ cho thấy biến thể mới này không tăng khả năng lây nhiễm cũng như mức độ nghiêm trọng của bệnh dịch” - Bộ Y tế Pháp cho biết trong một thông báo, điều đó lập tức thổi bùng sự lo ngại về các loại vaccine sẽ bị mất tác dụng, mà như thế thì cuộc chiến chống Covid-19 sẽ vô cùng khó khăn.

Trong khi đó, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã xếp biến thể mới này vào “loại biến thể cần điều tra” do khả năng thoát khỏi các xét nghiệm PCR của nó. Loại này bao gồm hàng nghìn biến thể SARS-CoV-2 xuất hiện tự nhiên. Nhưng, các chuyên gia vi trùng học cho rằng “dẫu có đông đảo” như vậy thì chúng cũng không thật sự đáng sợ vì chỉ có một lượng nhỏ có thể gây ra mối lo ngại về các vấn đề y tế công cộng. Khác với “biến thể gây lo ngại” phát hiện ở Anh, Nam Phi và Brazil.

SARS-CoV-2 đã tung ra “quân bài” mạnh nhất?

Một cuộc điều tra đã diễn ra ở Brittany sau khi 8 ca mắc Covid-19 được phát hiện mang biến thể mới sau quá trình giải mã trình tự gene của 79 ca mắc tại thị trấn Lannion. Người ta cho rằng dẫu chúng có phần “đáng lo ngại” nhưng diễn biến bệnh cũng không quá nguy hiểm. Và cũng thật ngạc nhiên là chúng cũng tự nhiên biến mất không để lại dấu vết. Một số ý kiến cho rằng, rất có thể chúng lại đang “tự vận động” để trở nên một loại biến chủng mới “né” được các loại vaccine hiện thời.

Tới thời điểm này, sự gia tăng nhanh chóng các biến thể SARS-CoV-2 mới dễ lây lan hơn và có chung đột biến ở các khu vực khác nhau trên thế giới đã khiến các nhà khoa học đặt câu hỏi: Liệu virus SARS-CoV-2 đã tung ra “quân bài” mạnh nhất hay chưa?

Cũng cần nhắc lại, các biến thể mới lần đầu tiên được phát hiện ở các quốc gia như Brazil, Nam Phi và Anh đã xuất hiện một cách tự nhiên trong vòng vài tháng cuối năm 2020. Lúc bấy giờ, người ta đã vô cùng lo ngại trước tốc độ lây lan và gây bệnh quá nhanh của chúng (tối thiểu là hơn 70% so với chủng virus “truyền thống”). Tâm lý lo ngại các vaccine mới được điều chế sẽ bị các biến chủng này vô hiệu hóa lên cao khi mà số ca tái dương tính sau khi đã âm tính và đa chủng vaccine càng khiến người ta lo lắng.

Từ đó, song song với việc đẩy nhanh tiến độ điều chế vaccine ngừa Covid-19 thì giới vi trùng học cũng rẽ thêm một hướng nữa, đó là chạy đuổi theo những chủng virus mới. Những nghiên cứu gần đây cho biết, sự thay đổi trong cấu trúc protein đột biến của virus SARS-CoV-2 (được gọi là E484K) có trong cả 3 biến thể tại Anh, Brazil và Nam Phi. Đột biến E484K được cho là làm suy yếu phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với virus.

Một số người còn cho rằng, đột biến E484K có thể “né tránh” khả năng miễn dịch tự nhiên khỏi nhiễm SARS-CoV-2 và giảm khả năng bảo vệ của các loại vaccine Covid-19 hiện tại.

Một thông tin được Reuters dẫn ý kiến của một số nhà nghiên cứu vi trùng học hàng đầu thì sự xuất hiện của các biến thể virus ở các khu vực khác nhau trên thế giới cho thấy virus SARS-CoV-2 đang trải qua “quá trình tiến hóa hội tụ”. Tuy nhiên, các ý kiến thống nhất cho rằng độc lực của các biến chủng này không đáng sợ, nếu so với chủng virus “truyền thống” thường gọi là SARS-CoV-2.

“Có thể nói rằng virus SARS-CoV-2 có một số lượng tương đối hạn chế các biến thể tránh được kháng thể trước khi tung ra “quân bài mạnh nhất” - Shane Crotty, nhà virus học tại Viện Miễn dịch La Jolla ở San Diego (Mỹ) đưa ra nhận xét.

Ý kiến của TS Shane nhận được sự đồng tình của nhiều nhà khoa học, và từ đó hy vọng rằng các nhà sản xuất vaccine có thêm thời gian nghiên cứu loại vaccine mới mà khả năng “tiêu diệt” sẽ bao trùm hơn, kể cả đối với những “con bài mạnh nhất” mà chúng có thể “hội tụ và đột biến”.

Phải khắc chế được sự hội tụ tiến hóa của virus

Tuy nhiên, việc cho rằng virus SARS-CoV-2 chỉ có một lượng đột biến nhất định vẫn không có tiếng nói chung giữa các chuyên gia. Kể từ đầu tháng 2/2021, đã có những hội thảo tranh luận về vấn đề này. Theo một nghiên cứu, các nhà khoa học đã phát hiện ra 7 biến thể của SARS-CoV-2 xuất hiện tại Mỹ, có cùng một đột biến. Người ta biết rằng, quá trình các loài khác nhau tiến hóa các đặc điểm giống nhau để cải thiện tỷ lệ sống sót là trọng tâm của sinh học tiến hóa. Phạm vi lây lan rộng lớn của đại dịch Covid-19, với hơn 128 triệu ca lây nhiễm trên toàn cầu, cho phép các nhà khoa học quan sát quá trình tiến hóa của virus trong thực tế.

“Nếu bạn muốn viết một cuốn sách về sự tiến hóa của virus, thì bạn có thể làm điều đó ngay bây giờ” -Tiến sĩ Francis Collins, Giám đốc của Viện Y tế Quốc gia Mỹ cho biết trong một cuộc phỏng vấn. Ý của vị chuyên gia này là ở thời điểm này, trong khi cuộc chiến chống Covid-19 vẫn rất gay cấn thì lại xuất hiện nhiều biến chủng virus mới, hơn bất cứ đại dịch nào từng được ghi nhận trong y văn thế giới.

Các nhà khoa học đã chứng kiến ​​quá trình tiến hóa của virus ở quy mô nhỏ hơn vào năm 2018 khi virus cúm gia cầm H7N9 ở Trung Quốc bắt đầu thích nghi với vật chủ là người. Tuy nhiên, chưa từng có loại virus nào phải kiểm soát trên toàn cầu như SARS-CoV-2.

Wendy Barclay - nhà virus học tại Đại học Imperial College London (Anh) cho biết, bà ngạc nhiên với “số lượng đáng kinh ngạc của sự tiến hóa hội tụ” của virus SARS-CoV-2. Nhưng, bà Wendy cũng cho rằng, SARS-CoV-2 không phải là loại virus “đặc biệt thông minh”. Mỗi lần lây nhiễm cho mọi người, SARS-CoV-2 sẽ tạo ra các bản sao của chính nó, và với mỗi bản sao nó cũng có thể mắc lỗi. Và như thế lợi thế sinh tồn cho của loại virus này không nhiều.

Trái lại, TS Francis Collins lại cho rằng SARS-CoV-2 là loại virus “cực thông minh”, khi mà chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn (chưa đầy 1 năm), ít ra nó cũng đã “sinh nở” được những chủng mới có ở nhiều nơi trên trái đất. Khoảng thời gian kể từ khi phát hiện ra SARS-CoV-2 đến khi phát hiện ra biến chủng của nó tương đương với khoảng thời gian con người tìm được vaccine ngừa Covid-19. Có nghĩa là khoảng 10 tháng.

“Như vậy, có thể nói cuộc chạy đua giữa sinh tồn và tiêu diệt, giữa virus và con người đang ở thế cân bằng. Nếu như những biến thể mới của chúng thông minh hơn chút nữa, thì rất có thể nó sẽ vượt thoát khỏi sự tầm nã của con người” - TS Francis Collins nói.

Tương tự, Michel Nussenzweig - nhà nghiên cứu miễn dịch học tại Đại học Rockefeller (New York, Mỹ) cho rằng những biến thể mới sẽ nhanh chóng khác xa so với phiên bản gốc. “Đến độ đó là một loài mới không liên quan tới những gì chúng ta đã biết” - vị chuyên gia nhận định và cho biết thêm, “nếu virus SARS-CoV-2 có vô số “chiêu trò” thì, chúng ta cũng sẽ thấy vô số đột biến”.

Tới nay, giới khoa học cho rằng có 4 loại biến thể của virus SARS-CoV-2 đặc biệt gây lo ngại và chúng có thể khiến những nỗ lực chống dịch và cuộc đua vaccine Covid-19 trở nên “xôi hỏng bỏng không”.

Đáng chú ý, khi TS Stan Erik cho rằng virus SARS-CoV-2 có thể đột biến rất nhiều cho đến khi không còn liên quan tới phiên bản gốc ban đầu, nhưng nó vẫn liên kết với vật chủ là con người. Đó là điều thực sự đáng sợ. Cũng từ đó, người ta cho rằng nếu muốn “đón đầu” được những chủng đột biến và không để nó vô hiệu hóa các loại vaccine thì chỉ có cách “gom chúng lại buộc phải tiếp xúc với các kháng thể để chúng phải đột biến”. Trong nhiều trường hợp, đột biến E484K đã xuất hiện trong thí nghiệm.

“SARS-CoV-2 vẫn đang hoạt động rất mạnh mẽ. Chúng ta không thể biết khi nào trận chiến chống lại đại dịch sẽ kết thúc” -Vaughn Cooper, một chuyên gia sinh học tiến hóa tại Trường Đại học Pittsburgh (Mỹ) nói. “Nhưng chúng ta cũng không được quên rằng cùng với SARS-CoV-2 các biến thể của nó ngày càng nhiều và tiếp tục biến hóa. Vì thế, cuộc chiến này phải được mở ra ở nhiều mặt trận và phải làm thế nào đó có một loại vaccine khắc chế được sự hội tụ tiến hóa của virus. Chỉ có như vậy loài người mới không còn bị những loại virus vô thanh vô ảnh đe dọa”.

Một số biến thể SARS-CoV-2 được mô tả là dễ lây truyền hơn, có thể thoát khỏi cả miễn dịch tự nhiên và miễn dịch do vaccine và có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ mắc và tử vong do Covid-19.

Theo các chuyên gia, còn quá sớm để khẳng định những biến thể này sẽ tạo ra một đại dịch mới trong đại dịch, tuy nhiên, chúng có thể làm cho dịch bệnh diễn biến xấu hơn.

Quá trình tiến hóa hội tụ cũng cho thấy rằng dưới áp lực ngày càng có nhiều người đã có kháng thể chống lại SARS-CoV-2, virus đang phát triển một cấu hình hoàn hảo hơn.

Các đột biến biến thể có thể ảnh hưởng đến đại dịch Covid-19 theo nhiều cách: Tăng khả năng lây truyền; Tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh; Giảm thiểu khả năng bảo vệ khỏi sự lây nhiễm SARS-CoV-2 trước đó; Giảm phản ứng với vaccine; Giảm đáp ứng với các kháng thể đơn dòng.