Đề xuất chỉ được rút 50% BHXH một lần: Hạn chế được số người rút bảo hiểm?

2 phương án

Dự thảo Luật BHXH sửa đổi đang được Bộ LĐTB&XH lấy ý kiến có nhiều điểm mới như: Mở rộng chế độ hưởng với lao động tham gia BHXH tự nguyện (thêm quyền lợi thai sản, tai nạn lao động); Giảm số tiền hưởng BHXH 1 lần. Cụ thể, Dự thảo luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đang được lấy ý kiến bổ sung phương án quy định mới theo hướng chỉ giải quyết một phần, tối đa không quá 50% tổng thời gian đóng bảo hiểm khi rút bảo hiểm một lần.

Về quy định hưởng BHXH lần, Bộ LĐTB&XH nêu ra 2 phương án. Phương án một là giữ nguyên quy định hiện hành, tức lao động tham gia dưới 20 năm BHXH và sau một năm nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH tự nguyện thì được rút một lần. Lao động được rút toàn bộ quá trình đóng nếu có nhu cầu, song về lâu dài sẽ chịu thiệt khi không được hưởng lương hưu. Theo Bộ LĐTB&XH, cách này không thể hạn chế tình trạng rút BHXH một lần, tác động đến lưới an sinh, tạo áp lực lên ngân sách chi trợ cấp hưu trí.

Phương án hai là cho lao động rút một lần song tối đa không quá 50% tổng thời gian đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất. Thời gian đóng còn lại được bảo lưu để sau này lao động đủ tuổi nghỉ hưu được hưởng chế độ BHXH. Cơ quan chuyên môn đánh giá cách này giảm được số tiền chi trả ban đầu cho Quỹ Bảo hiểm xã hội và người lao động chỉ nhận được một nửa tiền cho tổng thời gian đóng. Song lao động vì thế có thể phản ứng mạnh nên cần giải thích cho họ hiểu lợi ích lâu dài nếu chọn bảo lưu một nửa thời gian đóng.

Mức hưởng một lần căn cứ trên số năm lao động đóng BHXH. Mỗi năm được tính bằng 1,5 tháng bình quân tiền lương đóng BHXH cho những năm trước 2014; bằng 2 tháng bình quân tiền lương đóng cho những năm từ 2014 trở đi. Lao động đóng BHXH dưới một năm, mức hưởng tối đa bằng 2 tháng bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Với lao động tham gia BHXH tự nguyện, mức hưởng một lần không bao gồm tiền ngân sách hỗ trợ cho những năm đóng.

Với người ra nước ngoài định cư, mắc bệnh hiểm nghèo hoặc sau một năm không tham gia hệ thống mà đóng dưới 20 năm BHXH thì có thể lựa chọn nhận trợ cấp hàng tháng nếu không muốn rút một lần. Mức hưởng được tính toán trên số năm đóng và nền tiền lương đóng mỗi tháng.

Cần cân nhắc kỹ

Theo thống kê đến hết năm 2022, cả nước có hơn 17 triệu người tham gia BHXH, độ bao phủ mới đạt 38% lực lượng lao động trong độ tuổi và còn khoảng 28,4 triệu người chưa vào hệ thống. Mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 60% theo tinh thần Nghị quyết 28 của Trung ương là thách thức lớn nếu không có những thay đổi căn cơ trong chính sách BHXH. Bộ LĐTB&XH kê giai đoạn 2016-2020 bình quân mỗi năm gần 750.000 lao động hưởng BHXH một lần. Khoảng 10% lao động rút một lần có thời gian đóng BHXH từ đủ 10 năm trở lên.

Ông Bùi Sỹ Lợi - nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội (nay là Ủy ban Xã hội) cho rằng nguyên nhân chính khiến lao động rút BHXH 1 lần vẫn là thời gian đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí quá dài và điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần quá dễ dàng. Bởi vậy để đảm bảo chế độ an sinh lâu dài cho người lao động, việc sửa đổi luật nhằm hạn chế số lượng lao động rút BHXH 1 lần rất cần thiết.

Liên quan đến 2 phương án mà Bộ LĐTB&XH đề xuất ông Lợi cho rằng, nếu vẫn giữ nguyên phương án cho rút BHXH 1 lần trong tương lai sẽ có rất nhiều người không có lương hưu. Đây không chỉ là gánh nặng của người dân mà còn của Nhà nước rất lớn. Còn với phương án chỉ được rút 50% BHXH một lần, ông Lợi cho biết đề xuất này phù hợp cho bối cảnh hiện nay. Bởi, với khó khăn trước mắt người lao động rút 50% để trang trải còn 50% giữ lại này sẽ được bảo lưu, không mất đi và sẽ vẫn tăng lên khi mang đi đầu tư. Trong trường hợp người lao động gặp rủi ro mất đi vẫn được hưởng mai táng phí, lấy lại tiền này hoặc lấy tuất cho bố mẹ khi hết tuổi lao động hoặc cho con…

Đồng tình với quan điểm hạn chế rút BHXH 1 lần, song theo ông Phạm Minh Huân - nguyên Thứ trưởng Bộ LĐTB&XH, việc giữ lại 50% cần được làm rõ ngay tại dự thảo. Theo đó, cần làm rõ việc giữ lại 50% tổng thời gian đóng BHXH, số tiền này sẽ được giải quyết thế nào cho lao động. Nếu chuyển qua trợ cấp hàng tháng hoặc cho rút tiếp thì ban soạn thảo luật cần thông tin rõ ngay từ trong dự thảo cho lao động biết, tham gia góp ý và cân nhắc lựa chọn. Khoản tiền bảo lưu nhiều năm trong quỹ cần được minh bạch, đầu tư sinh lời hiệu quả và người lao động phải được chia sẻ phần lãi. Khi biết tiền đóng sinh lời, lao động sẽ yên tâm để trong quỹ, không vội vàng rút một lần.

Quan điểm này cũng được nhiều người lao động đồng tình. Anh Nguyễn Quốc Hưng, công nhân khu công nghiệp Bắc Thăng Long cho rằng, với người lao động đôi khi vì khó khăn trước mắt nên đã rút BHXH 1 lần nhưng đa phần về sau đều cảm thấy hối tiếc. Vì vậy với đề xuất được rút 50% còn giữ lại 50% là hài hòa, tuy nhiên việc giữ lại 50% cần có lộ trình cụ thể để người lao động nắm được cũng như yên tâm hơn về số tiền mình bị giữ lại.

Về giải pháp lâu dài, bà Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động, Bộ LĐTB&XH cho rằng, để giữ chân lao động, muốn họ tham gia BHXH đảm bảo an sinh lâu dài, bền vững thì phải cải cách thủ tục hành chính trong việc đóng - hưởng BHXH; Nâng cao chế độ hưởng cho lao động (hiện nay các điều kiện hưởng, chế độ hưởng, ví dụ như: lương hưu, tai nạn lao động... còn thấp); tiếp đó điều chỉnh lại tuổi về hưu; nâng cao chất lượng việc làm, thu nhập, tạo công việc ổn định cho lao động...