'Gõ cửa' miền huyền thoại

Thiếu nữ người Dao thêu thùa.

Chuyện của huyền thoại

Trên bản đồ hành chính, xã Xuân Sơn nằm vào “điểm chết” của tỉnh Phú Thọ. Nói vậy vì huyện Tân Sơn - một huyện miền núi xa ngút ngàn mây này thì xã Xuân Sơn có lẽ cũng là xã xa nhất. Một mặt xã giáp xã bạn Minh Đài của huyện, mặt kia giáp Phù Yên, tỉnh Sơn La còn mặt nữa lại giáp với xã Đà Bắc của tỉnh Hoà Bình. Chính do cái điều kiện tự nhiên ấy “trói buộc” nên sự vận động của xã đã mặc nhiên không bị cuộc sống của cơ chế thị trường xâm nhập và xã đã có thêm “vận may” để bảo lưu những tập tục ngàn đời của mình. Những cánh rừng già thâm u, những con dốc thăm thẳm, những cây cổ thụ ngàn đời cùng hệ thống dây leo hết sức đặc trưng của miền rừng nhiệt đới đã “gói gọn” và bảo lưu cho xã một tập tục.

Trong không gian tĩnh lặng đến mơ hồ, bên ánh lửa bập bùng đầy bí hiểm, chúng tôi chuyện trò cùng với cụ Đặng Văn Sơn, người cao tuổi nhất xã bên chén rượu đao, một loại rượi quý nấu từ cây đao lấy ở trên núi đá thẳm sâu cứ hết lại đầy. Càng khuya, câu chuyện đi về với huyền thoại cảu tôi với cụ càng có chiều sâu, lửa càng đượm, chúng tôi càng mặn mà.

Ngược dòng thời gian, cụ Sơn bảo, không biết tập tục ngủ thăm của người Dao đeo tiền có từ khi nào. Cụ bảo hồi còn trai trẻ, cụ đã được người già trong bản kể về huyền thoại này, bên bếp lửa, vào một đêm tối trời. Cụ bảo, người Dao đeo tiền ngày xưa thường ở nơi xa xôi, cheo leo và cái thuở hồng hoang ấy trời cũng chỉ cho trái đất này có hai người Dao - một nam và một nữ. Khốn khổ cho hai con người ấy, khi được thượng đế cho xuống trần cũng ở hai nơi heo hút và xa lắc, trời bắt họ phải tự tìm đến với nhau.

Tránh thú dữ, tránh cạm bẫy nhân gian bủa vây với bao nhiêu đam mê, họ mải miết đi tìm nhau. Tìm mãi, tìm mãi đến khi gối mỏi, lưng còng, mái tóc xanh nhuốm sương gió bụi trần họ mới gặp nhau. Và do thời gian dài lắc của buổi tìm gặp, họ nhanh chóng thành vợ thành chồng. Vì say sưa họ đã quên đi mất cái dã ý của trời là buộc họ phải làm quen hơi nhau, và thế là hậu hoạ đã xảy ra. Họ là vợ là chồng với nhau thật đấy, làm lụng thật đấy, sinh con đẻ cháu thật đấy nhưng họ đã phải chịu đựng một oan nghiệt là gần mặt nhưng xa lòng nhau.

Con người ta thật khổ tâm, khi gần mặt nhưng xa lòng, khi hai cơ thể sống là vợ là chồng mà không thể hoà nhập được thật là một sự đầy ải. Và thế là cái ông bà người Dao đeo tiền của thuở sơ khai ấy đã buộc cháu con khắc phục lại lỗi thiếu sót của họ với lời nguyền là: Cháu con người Dao đeo tiền trước khi lấy nhau, muốn hạnh phúc, muốn gắn kết với nhau đều phải trải qua tập tục ngủ thăm. Ngủ để cho 2 cơ thể quen hơi (xin nhắc lại chỉ để quen chứ không có một dụng ý gì nữa), để họ được đến với nhau một cách trọn vẹn.

Xuân Sơn - một lần gõ cửa

Theo anh Bàn Xuân Lâm - Chủ tịch xã, một người Dao đeo tiền của thế hệ mới (có nghĩa là biết chữ, có kiến thức, biết tiếp thu và đã làm quen đủ các phương tiện thời hiện đại) thì hiện tại tập tục ngủ thăm của người Dao đeo tiền ở Xuân Sơn vẫn còn lưu giữ, không bị mai một.

Xã Xuân Sơn có 4 thôn là Dù, Lấp, Cỏi, Lạn với hai hệ họ Dao là họ Đặng và họ Bàn thì hai dòng họ này đều lưu truyền tập tục ngủ thăm. Đời cũng có cái lạ, hai cơ thể non tơ đang độ xuân thì, hăng hái với đủ mọi thứ, giữa một đêm xuân mơn mởn mà chỉ nằm với nhau mà không có gì cả ư?! Tôi hỏi đi hỏi lại “cái điều tế nhị này” ngay cả lúc anh Lâm “phê” rượu nhất thì anh vẫn chắc như đinh đóng cột rằng: Không có gì cả!.

Từ tháng chạp âm lịch trở đi đến hết Xuân, tối nào các thiếu nữ trong tuổi yêu ở khu vực Rừng quốc gia Xuân Sơn cũng nhóm lửa để chờ các chàng trai tìm đến gõ cửa.

Rồi anh kể, ngay bản thân anh, 13 tuổi anh đã được bố mẹ cho phép, được các anh lớn tuổi và bạn đồng lứa rủ đi ngủ thăm. Cuộc đời anh, 13 năm trôi qua, 13 mùa xuân đi ngủ, ngủ rồi không hợp hơi lại thôi cho tới lúc tuổi đã gần 30 anh mới gặp được người vợ bây giờ. Người ấy, ngủ buổi đầu, hợp hơi ngay và anh chị đã nên vợ nên chồng rồi có 2 gái, 1 trai. Đến bây giờ cô gái đầu lòng đang làm cô giáo mầm non ở xã, đã đến tuổi đi ngủ thăm. Mỗi tối, tiếng cộc kệch gõ cửa đã vang lên từng nhịp anh biết con mình đã lớn. Anh thấy vui và nghe tiếng cộc kệch thân quen, tiếng chuyện trò của con gái mình với một bạn trai nào đó trong xóm, vợ chồng anh như trở lại với thuở ban đầu - khi còn trẻ họ đã từng đi ngủ thăm với nhau.

Trong 4 thôn kể trên của xã Xuân Sơn thì thôn Cỏi được coi là thôn vẫn giữ được tập tục ngủ thăm nhiều nhất của xã. Đặng Văn Quyền - một “chiến binh” về sự ngủ thăm này bộc lộ quan điểm: Ngủ thăm với người Dao ở đây là lành mạnh. Theo em nghĩ thì tập tục này nó đã cho con trai, con gái người Dao một bản lĩnh sống. Một gái, một trai, một nệm, một chăn mà không có một tý tục luỵ nào xẩy ra anh bảo con người ta có bản lĩnh quá đi chứ. Đây là một sự lành mạnh của cuộc sống tiền hôn nhân. Nói thật, với tập tục này, chàng trai nào không giữ được mình là bị cánh con gái Dao cho ra ngoài rìa ngay. Hơn nữa, khi chưa ấm hơi (nghĩa là chưa hợp) thì anh “muốn” cũng không được đâu.

Theo chân Quyền tôi vào thôn Cỏi. Đêm ở đây xuống thật nhanh, các nhà đều đã ăn cơm khá sớm. Thấy tôi băn khoăn, Quyền cho biết, thông thường ở đây, các nhà có con trai, con gái đang vào độ tuổi ngủ thăm thường tổ chức ăn sớm. Ăn để cho những người con lớn tuổi còn có thời gian đi gõ cửa để ngủ thăm, để kiếm dâu, kiếm rể về nhà. Đêm chưa xuống nhưng cả thôn đã sôi động. Tiếng xì xào đã vang lên, tiếng gõ cửa khuya vách đã rộn vang khắp xóm. Quyền bảo, ở đây, vào mùa ngủ thăm nhà nào đông con gái hoặc có con gái xinh thì bố mẹ mất ngủ, có khi phải ngủ bù vào sớm hôm sau.

Biết mình là một người “ngoại đạo”, khó thực hiện ngủ thăm với một cô gái Dao nào đó, thế nhưng cùng với Quyền, tôi đã ghé vào một nhà nằm ở cuối xóm, nơi ấy có một cô gái mà Quyền đã chọn. Đưa tôi vào nhà giới thiệu với cha mẹ cô gái, khi một chai rượu và một ít thịt dúi khô được cha cô gái đem ra đãi tôi thì Quyền đã bí mật lẻn ra thực hiện phần “nhiệm vụ” của mình. Tiếng cộc kệch vang lên, Quyền được đón vào phòng và đã chuyện trò rôm rả với cô gái mà tôi không biết mặt ở nơi góc nhà cùng hơi ấm của nệm, chăn.

Nếu thuận, thì chỉ ra Tết, Quyền sẽ có vợ. Cầu mong họ sẽ ấm hơi cùng nhau để loại bỏ một định mệnh mà tổ tiên họ phải gánh chịu…