KTS Nguyễn Hữu Thái: Nhân chứng đặc biệt của thời khắc lịch sử 30/4

Lực lượng thứ ba và con đường cho hòa bình, hòa hợp dân tộc

Nguyễn Hữu Thái cho biết, ông là anh cả trong một gia đình đông anh chị em ở Đà Nẵng. Cha là công chức, mẹ là tiểu thương. Ông sinh năm 1938 nhưng khi đi học thì khai sinh năm 1940. Từ bé, ông là niềm kỳ vọng của gia đình, được cha mẹ chu cấp ăn học chu đáo. Năm 1958, Nguyễn Hữu Thái đỗ Tú tài tại Trường Thiên Hựu (Huế), rồi vào Viện Đại học Sài Gòn, học ngành Kiến trúc và Luật.

Nguyễn Hữu Thái trở thành Chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn - Gia Định đầu tiên (1963-1964). Thời điểm này, Nguyễn Hữu Thái đã tổ chức và tham gia nhiều hoạt động sôi nổi như kêu gọi sinh viên xuống đường, biểu tình phản đối Mỹ can thiệp vào nội bộ Việt Nam...

Hoạt động phong trào năng nổ nên Nguyễn Hữu Thái từng bị bắt giam 3 lần từ 1964 đến 1974. Có lúc ông từng bị bắt lính. Nguyễn Hữu Thái kể: Có lúc tôi bị cảnh sát Thiệu truy nã, may nhờ được thầy Thích Trí Quang gửi trốn tại nhà dân biểu Lý Quý Chung. Sau lần ra tù thứ 3, Nguyễn Hữu Thái ngày càng gắn bó với nhóm trí thức trẻ như Ngô Công Đức, Phan Xuân Huy, Nguyễn Văn Binh, Dương Văn Ba, Huỳnh Bá Thành... Họ là những người được coi như “thành phần thứ ba” có xu hướng vận động chính quyền Sài Gòn đi vào con đường hoà giải, hoà hợp dân tộc.

Trong những ngày cuối tháng 4/1975, Nguyễn Hữu Thái và Nguyễn Trực (một lãnh đạo thanh niên phật tử, thân cận của Thượng tọa Thích Trí Quang) đã tụ tập sinh viên tại Đại học Vạn Hạnh và các nhà dân xung quanh, kể cả binh sĩ rã ngũ có vũ khí. “Chúng tôi mong sự thống nhất nhưng không ai nghĩ nó sẽ diễn ra suôn sẻ. Cho nên cần phải hoạt động dưới danh nghĩa của Lực lượng thứ ba và Phật giáo. Mục tiêu của chúng tôi được phía cách mạng giao thật rõ ràng: Nhằm làm suy yếu sự kháng cự của quân Sài Gòn trong nội thành và công khai hoạt động cho chủ trương hòa bình, hòa giải dân tộc”.

Nhân chứng lịch sử

Ngày 30/4, khi nghe Đài phát thanh Sài Gòn phát đi lời thông báo của Tổng thống Dương Văn Minh và chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh yêu cầu quân lính Sài Gòn bình tĩnh, ngưng nổ súng và ở đâu ở đó, nhóm bèn chia nhau làm hai hướng. Một hướng sẽ tới Đài phát thanh Sài Gòn, một hướng tới Dinh Độc Lập. Nguyễn Hữu Thái tới Dinh Độc Lập.

Ông Nguyễn Hữu Thái kể: Sau khi xe tăng 390 húc tung cổng Dinh Độc Lập, tiến vào trong sân và dừng lại thì một Trung úy nhảy xuống và cầm ăng ten gắn cờ giải phóng chạy tới. Lúc đó chúng tôi chưa biết đó là Đại đội trưởng Bùi Quang Thận. Vì không biết cửa kính nên Bùi Quang Thận đã lao đầu vào ngã bật ra. Lúc đó, ông Nguyễn Văn Diệp (cựu Tổng trưởng tài chính, cũng là một cơ sở cách mạng) đã kéo cửa ra cho Bùi Quang Thận vào. Tôi (Nguyễn Hữu Thái), Tiến sĩ Huỳnh Văn Tòng đeo băng xanh đỏ của lực lượng quần chúng nổi dậy đã đề nghị đưa Bùi Quang Thận lên gác 2. Lúc này, Trung úy Vũ Đăng Toàn cũng xách súng chạy tới yểm trợ Trung úy Thận. Đón chúng tôi trên gác 2 là Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh. Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh dẫn chúng tôi vào gặp nội các Dương Văn Minh. Sau đó, Vũ Đăng Toàn có nhiệm vụ canh giữ nội các, còn chúng tôi và Bùi Quang Thận lên nóc nhà để cắm cờ. Vì không biết lối nên Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh đã giao cho Đại tá Vũ Quang Chiêm – Chánh Văn phòng Phủ Tổng thống dẫn đi. Đến cầu thang máy, Bùi Quang Thận không chịu vào. Lý do là không biết thang máy, sợ bị nhốt. Nghe Đại tá Vũ Quang Chiêm và chúng tôi giải thích, Bùi Quang Thận chấp nhận vào nhưng yêu cầu mọi người vào trước. Do thang máy nhỏ nên tôi đã phải giúp Bùi Quang Thận uốn cong cần ăng ten lại. Lên gác, chúng tôi trèo xuống một cầu thang gỗ mới ra được chân cột cờ. Chúng tôi loay hoay hạ lá cờ ba sọc xuống. Bùi Quang Thận đã phải dùng răng cắn rồi giật lá cờ to lớn xuống. Ban đầu, anh định vứt lá cờ xuống nhưng sau đó lại gập lại đem theo.

Nhìn lá cờ giải phóng tung bay trên Dinh Độc Lập, tôi rưng rưng xúc động. Vậy là sự kiện cắm cờ trên nóc Dinh Độc Lập của giây phút lịch sử đó cũng có mặt của người Việt Nam ba miền: Bùi Quang Thận ở Thái Bình (miền Bắc), Nguyễn Hữu Thái ở Đà Nẵng (miền Trung) và Huỳnh Văn Tòng ở Tây Ninh (miền Nam).

Trở xuống, tôi đã thấy Trung tá Bùi Văn Tùng - Chính ủy Lữ đoàn xe tăng 203, Quân đoàn 2 và Đại úy Phạm Xuân Thệ và các chiến sĩ giải phóng đứng cùng nội các của Tổng thống Dương Văn Minh. Tình hình trước đó, theo lời kể của nhà báo Tây Đức Borries Gallasch trong cuốn “Thành phố Hồ Chí Minh - Giờ khắc số 0 - Những phóng sự về kết thúc cuộc chiến tranh 30 năm” xuất bản tại Đức vào tháng 9/1975 thì Đại úy Phạm Xuân Thệ “…tay cầm súng ngắn đã lên đạn, một khẩu K54 của Nga. Thệ rất phấn khích la lớn: “Ông Minh, chúng tôi muốn ông đi ngay ra đài phát thanh với chúng tôi để tránh đổ máu, để ông ra lệnh cho quân đội ông đầu hàng”… Sự hoang mang chấm dứt khi người chỉ huy của Quân Giải phóng được giao nhiệm vụ của việc bàn giao chính quyền, Chính ủy Bùi Văn Tùng xuất hiện”. Tổng thống Dương Văn Minh đứng dậy, nói với Bùi Văn Tùng: “Thưa ông, chúng tôi đang chờ các ông tới để bàn giao”. Chính ủy Bùi Văn Tùng nói: “Các anh không có gì để bàn giao. Các ông chỉ có thể đầu hàng vô điều kiện”.

Ông Nguyễn Hữu Thái kể tiếp: Lúc đó, Chính ủy Bùi Văn Tùng yêu cầu Tổng thống Dương Văn Minh, Thủ tướng Vũ Văn Mẫu sang Đài Phát thanh Sài Gòn đọc lời kêu gọi đầu hàng. Dương Văn Minh quay sang trao đổi với chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh. Rồi Chuẩn tướng Hạnh quay sang nói với Chính ủy Bùi Văn Tùng: “Thưa ông, Đại tướng ra ngoài lúc này sợ phe đối lập ám hại, vì họ biết ông Minh đi tuyên bố đầu hàng”. Chính ủy Tùng nói ngay: “Đi với tôi, ông Minh khỏi lo. Quân giải phóng đã hoàn toàn chiếm lĩnh thành phố, chúng tôi đảm bảo an toàn cho ông”. Ông Minh đồng ý.

Dương Văn Minh, Vũ Văn Mẫu lên chiếc xe jeep và Đại úy Phạm Xuân Thệ cùng hai chiến sĩ giải phóng lên chiếc xe này để đi sang Đài Phát thanh Sài Gòn. Chính ủy Bùi Văn Tùng, nhà báo Borries Gallasch, nhà báo Hà Huy Đỉnh, tôi và Huỳnh Văn Tòng lên xe jeep để đi. Lúc đó, chỉ có hai chiếc xe này chạy giữa thành phố. Đến Đài phát thanh, một số sinh viên phải chạy đi tìm kỹ thuật viên của Đài. Nhà họ cũng đều ở quanh đó. Cuối cùng họ tìm được kỹ thuật viên Trần Văn Bảng. Máy ghi âm của Đài bị kẹt băng nên nhà báo Borries Gallasch lấy ghi âm của mình cho mượn. Nhưng pin hết. Sinh viên lại chạy đi tìm pin.

Trong lúc đó thì Chính ủy Bùi Văn Tùng ngồi cạnh Dương Văn Minh để thảo lời tuyên bố đầu hàng. Sau này Bùi Văn Tùng kể từ bé đến lúc nhập ngũ, không có ai chỉ vẽ cho ông cách soạn thảo lời đầu hàng của đối phương. Ông cũng không thể xin phép cấp trên lúc đó. Suy nghĩ và trăn trở rất lâu, cuối cùng Bùi Văn Tùng cũng soạn xong. Ban đầu, Dương Văn Minh nói chỉ nên để ông ta xưng đại tướng, nhưng Bùi Văn Tùng không chịu, nói dẫu sao ông cũng là Tổng thống được 3 ngày rồi. Vậy phải xưng cả đại tướng và Tổng thống thì mới ra lệnh được cho cả bên quân đội lẫn chính quyền.

Sau khi thảo xong lời tuyên bố đầu hàng, Bùi Văn Tùng thảo luôn lời chấp nhận đầu hàng.

Khi ngồi vào bàn để ghi âm, nhà báo Borries Gallasch ngồi cạnh Đại tướng Tổng thống Dương Văn Minh. Nhiều người khác đứng xung quanh. Nhà báo Kỳ Nhân (Phạm Kỳ) - phóng viên Thông tấn AP, một cơ sở Điệp báo A10 đã chụp được khoảnh khắc lịch sử lúc đó. Trong bức ảnh lịch sử, từ trái qua phải là sinh viên Hà Thúc Huy (Điệp báo A10), nhà báo Đức Borries Gallasch, Tổng thống Dương Văn Minh, Lâm (bộ đội), Hà Huy Đỉnh (người đang chỉ tay), KTS Nguyễn Hữu Thái (Điệp báo A10), Đại úy Phạm Xuân Thệ. Còn Bùi Văn Tùng và Vũ Văn Mẫu lúc đó ngồi gần đó không vào khuôn hình.

Tổng thống Dương Văn Minh phải đọc đi đọc lại 3 lần bản ghi mới chấp nhận được.

Vào khoảng 14h20 giờ Sài Gòn, tức 13h20 giờ Hà Nội, để bắt đầu lễ tuyên bố, KTS Nguyễn Hữu Thái được tín nhiệm dẫn chương trình. Không cần viết ra giấy, nhưng giọng của KTS Nguyễn Hữu Thái thật mạch lạc, và giàu cảm xúc. Không thể ngờ chính giờ phút thiêng liêng đó, KTS Nguyễn Hữu Thái bật ra tên gọi thành phố Sài Gòn – Gia Định là thành phố Hồ Chí Minh: “Chúng tôi là những người đại diện cho UBND Cách mạng Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Chúng tôi là những người đầu tiên tới Dinh Độc Lập trước 12 giờ và đã cùng anh em quân đội Giải phóng cắm cờ trên Dinh Độc Lập. Chúng tôi là giáo sư Huỳnh Văn Tòng và cựu Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái… Đời sống bình thường đã trở lại Sài Gòn – TP.HCM, thành phố mà Bác Hồ đã mong đợi, nay đã được giải phóng… Xin giới thiệu lời kêu gọi của ông Dương Văn Minh và Vũ Văn Mẫu của chính quyền Sài Gòn về vấn đề đầu hàng ở thành phố này…”.

Sau lời giới thiệu của KTS Nguyễn Hữu Thái, băng ghi âm lời tuyên bố đầu hàng được bật lên: “Tôi, Đại tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn, kêu gọi Quân lực Việt Nam Cộng Hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện quân Giải phóng Miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố chính quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn. Từ trung ương đến địa phương trao lại cho Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam”.

Tiếp đến là lời Thủ tướng Vũ Văn Mẫu: “Trong tinh thần hòa giải và hòa hợp dân tộc, tôi, giáo sư Vũ Văn Mẫu, Thủ tướng, kêu gọi tất cả các tầng lớp đồng bào vui vẻ chào mừng ngày hòa bình của dân tộc và trở lại sinh hoạt bình thường. Các nhân viên của các cơ quan hành chánh quay trở về vị trí cũ theo sự hướng dẫn của chính quyền Cách mạng”.

Cuối cùng là lời chấp nhận đầu hàng của Chính ủy Bùi Văn Tùng: “Chúng tôi đại diện lực lượng quân Giải phóng miền Nam Việt Nam long trọng tuyên bố Thành phố Sài Gòn đã được giải phóng hoàn toàn, chấp nhận sự đầu hàng không điều kiện của Tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn”.

Sau khi các lời tuyên bố đầu hàng và chấp nhận kết thúc. Nhóm Nguyễn Hữu Thái tổ chức chương trình phát thanh. Chủ yếu là thông báo các chính sách của chính quyền cách mạng lâm thời và kêu gọi các giới đến lên tiếng trên làn sóng phát thanh. Trong đám đông ùa đến đài có nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Trịnh Công Sơn nói sôi nổi. Anh cho rằng người nào bỏ Tổ quốc ra đi lúc này là phản bội. Rồi anh đề nghị mọi người cùng hát bài “Nối vòng tay lớn” không có nhạc đàn ghi ta đệm.

Thật kỳ lạ cho một bài hát như “Nối vòng tay lớn” sáng tác từ năm 1968 nhưng lại như để dành cho ngày thống nhất đất nước và hòa hợp dân tộc. KTS Nguyễn Hữu Thái nói rằng, trước, trong và sau ngày giải phóng, ông luôn mong hòa hợp, hòa giải, để nước Việt Nam ta ngày một phát triển, để người Việt Nam cống hiến được nhiều hơn cho Việt Nam…