Lạc vào mê cung giữa đại ngàn Cúc Phương – Bài 1: Vương quốc của linh trưởng

Được thành lập từ năm 1993, Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp (EPRC) Cúc Phương được ví là ngôi nhà chung của các loài linh trưởng. Đây là trung tâm cứu hộ đầu tiên tại Đông Dương thực hiện sứ mệnh cứu hộ, phục hồi, sinh sản, bảo tồn và tái thả lại tự nhiên các loài thú quý hiếm đang bị đe dọa tuyệt chủng ở Việt Nam…

Từ “bà mẹ” của loài linh trưởng

Chẳng biết duyên nợ với mảnh đất hình chữ S này thế nào nhưng đã gần 2 thập kỷ qua, bà Elke Schwierz, người Đức đã từ chối mọi lời mời với mức lương hấp dẫn tại các Trung tâm bảo tồn ở Đông Nam Á, châu Phi…để “gắn” mình với mảnh đất này.

“Những ngày đầu bước chân đến đây, tôi đã có cảm giác như là máu thịt của mình rồi. Tôi tự học tiếng Việt, tự học tiếng Mường để có thể truyền đạt tất cả những kinh nghiệm mình có ở sở thú Berlin – Zollogarten quê hương tôi cho các nhân viên ở Trung tâm này” – bà Elke chia sẻ với chúng tôi về cái duyên với vườn Quốc gia Cúc Phương.

Ở đây có loài voọc chà vá Chân nâu hay còn được gọi là chà vá Chân đỏ hoặc voọc Ngũ sắc được tổ chức bảo vệ động vật hoang dã quốc tế tôn vinh là “nữ hoàng” của các loài linh trưởng cư trú trong rừng sâu. Chúng thuộc danh mục nhóm IB ở mức nguy cấp trong sách đỏ Việt Nam và tổ chức bảo tồn thiên nhiên thế giới xếp vào danh sách các loài động vật cần được bảo vệ vô điều kiện.

Vừa chỉ tay vào một chú vọoc, bà vừa thao thao như một bà mẹ “bỉm sữa”: Chăm sóc linh trưởng không phải là việc dễ dàng. Ngoài kỹ năng ra cần có một tình yêu vô bờ bến với chúng như chú vọoc xám có tên Piggy. Bà kể “linh trưởng này được đưa về Trung tâm ngày 4/9/2014, Piggy lúc ấy chỉ nặng 800gram và không xác định được bố mẹ chúng ở đâu”.

Kể từ ngày được đưa về Trung tâm, Elke và 25 nhân viên của Trung tâm nghiễm nhiên trở thành người mẹ, người thân nhất của Piggy. “Piggy rất tình cảm, nó quen hơi và rất yêu thương mọi người. Thỉnh thoảng còn làm nũng, nó thể hiện tình cảm của mình bằng cách xòe tay ra nắm lấy bàn tay của người chăm sóc, nuôi dưỡng” – bà Elke giải thích.

Trong một trang nhật ký của vị chuyên gia người Đức, chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng, xúc động khi bắt gặp những dòng bà viết: “Mỗi buổi sáng, khi những tia nắng đầu tiên chưa kịp xuyên qua kẽ lá, sương rừng còn bảng lảng, Elke đã thức dậy bởi tiếng của những loài linh trưởng đánh động núi rừng. Bạn thấy đấy, “tiếng nói” của chúng khi thánh thót, lúc lại vang lên xa xa diệu vợi, như vọng về từ một thủa xa xôi. Chiều tà, từng vạt nắng lại đổ qua những rặng núi, chiếu hắt soi rõ cả một mảng rừng. Còn khi đêm xuống, Cúc Phương luôn có một đại nhạc hội của các loài côn trùng. Với Elke đó là tiếng của sự sống của mình. Bất cứ ai được chứng kiến những điều đó sẽ thực sự cảm thấy hạnh phúc!”

Khi chúng tôi hỏi về đóng góp của mình, vị chuyên gia người Đức kiệm lời nói: Tôi là người nước ngoài may mắn nhất!.

Đến ngôi nhà vang tiếng tơ rưng

Được thành lập từ năm 1993, Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp (EPRC) Cúc Phương trở thành ngôi nhà của các loài linh trưởng. Đây cũng là Trung tâm cứu hộ, phục hồi, sinh sản và bảo tồn đầu tiên của khu vực Đông Dương.

Theo chia sẻ của anh Trần Quang Phương - điều phối viên Dự án bảo tồn các loài linh trưởng quý hiếm tại Vườn quốc gia Cúc Phương: Trung tâm có diện tích khoảng 10ha, chia thành 50 chuồng nuôi và 2 khu vực bán hoang dã của 14 loài, 178 cá thể linh trưởng. “Phần lớn các cá thể ở đây đều là tang vật của những vụ buôn bán động vật hoang dã trái phép, được lực lượng kiểm lâm phát hiện, bắt giữ. Trong những số đó, có không ít cá thể bị thương tích cũng như hoảng loạn tinh thần khi được đưa về đây” – anh Phương cho biết.

Sau khi được cứu hộ, chăm sóc, các loài linh trưởng sẽ được tái thả về tự nhiên. “Trước khi tái thả, các chuyên gia sẽ tiến hành khảo sát, lựa chọn địa điểm phù hợp, theo dõi môi trường sinh thái trong khu vực, điều tra về mức độ đa dạng, trữ lượng thức ăn …rồi mới đưa dần về tự nhiên” – anh Phương chia sẻ về quy trình.

Từ khi được thành lập, Trung tâm đã tiến hành tái thả thành công hàng trăm cá thể về với tự nhiên. Chỉ tính riêng trong năm 2021 đã tái thả thành công 25 loài cá thể. “Sau khi được cứu hộ, chăm sóc và phục hồi, đã có 10 loài được thả về môi trường bán hoang dã. Trong số đó có tới 166 cá thể đã sinh sản thành công. Và lần đầu tiên trên thế giới, 4 loài linh trưởng đã sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt, đó là loài vọoc mông trắng Cúc Phương (Ninh Bình); Vọoc Cát Bà (Hải Phòng); Vọoc Hà Tĩnh và vọoc Chà vá chân xám” – điều phối viên Phương cho biết.

Chia tay ngôi nhà của những linh trưởng, chúng tôi tiếp tục cuộc hành trình khám phá kho báu của mẹ thiên nhiên ban tặng này.

(Còn nữa)

Hiện nay Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp đang cứu hộ, nhận nuôi và chăm sóc nhiều loại linh trưởng. Phần lớn các loài linh trưởng ở đây đều là tang vật của những vụ buôn bán động vật hoang dã bị lực lượng kiểm lâm phát hiện, bắt giữ, trong đó có nhiều loài nguy cơ tuyệt chủng cao như voọc Cát Bà, voọc mông trắng, voọc Chà vá chân xám... Nhiều cá thể được chuyển đến Trung tâm trong tình trạng nhiều thương tích và sức khỏe rất yếu. Đây là những loài linh trưởng có nguy cơ bị đe dọa và đều có tên trong Sách Đỏ của Việt Nam và thế giới.