Liên kết nghệ thuật, làm mới sân khấu

Vào ngày 18/9, Nhà hát Cải lương Việt Nam và Liên đoàn Xiếc Việt Nam sẽ chính thức khởi công vở diễn “Cây gậy thần” (Chử Đồng Tử - Tiên Dung” mở màn cho dự án “Huyền sử Việt”. Hai loại hình nghệ thuật là xiếc và cải lương kết hợp với nhau nhằm tạo ra sự mới mẻ, thu hút khán giả đến với sân khấu.

Chia sẻ về dự án, NSND Tống Toàn Thắng, Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho biết: Nếu đưa một sản phẩm cải lương biểu diễn tại Rạp Xiếc Trung ương thì thực sự đó là không gian mới cho các nghệ sĩ. Ngay việc kết hợp cũng đã gợi ra sự tò mò cho khán giả bởi sự lạ và khác. NSND Tống Toàn Thắng cũng bày tỏ, trước đây từng có tác phẩm xiếc lồng ghép, mang tính chất kịch, thoại, song chưa hẳn thành một vở diễn có nội dung về ca, ở đây là ca cải lương.

Để tạo sự hấp dẫn, mới lạ, được minh họa bằng các trò diễn xiếc, cả hai đơn vị đã phải bàn thảo hết sức kỹ lưỡng để lựa chọn sao cho xiếc trình diễn những gì tầm cỡ, kỹ năng, kỹ xảo cao nhất. Đơn cử như có thể sử dụng những màn đu trên cao, các màn biến hóa để minh họa những cảnh mang tính thần thoại; hoặc bằng ảo thuật và các màn xiếc thú tạo ra không gian thiên nhiên... Còn đối với cải lương, vở diễn cần các làn điệu truyền thống, nghệ thuật biểu diễn, dàn nhạc và bài bản để thể hiện tài năng của các nghệ sĩ.

“Tổng thể vở diễn không có phần nào chỉ là xiếc, chỉ là cải lương, mà phải hòa với nhau. Ví dụ, thể hiện màn bay lượn cần đại cảnh, hoặc thay đổi không gian sân khấu để tạo bất ngờ cho khán giả. Chúng tôi áp dụng các công nghệ mới nhất để thay đổi cách thưởng thức của khán giả; bổ sung âm thanh, ánh sáng sao cho bắt kịp sở thích khán giả”- NSND Tống Toàn Thắng nói.

Trong thời gian qua, có thể thấy việc các đơn vị bắt tay để ra mắt các vở diễn kết hợp đang trở thành xu hướng mới của các loại hình sân khấu. Trước đó, sự kết hợp này cũng đã phần nào tạo ra những hiệu quả tích cực với vở kịch hát “Ngàn năm mây trắng” do Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam phối hợp với Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam dàn dựng và ra mắt cuối năm 2019. Đây cũng là vở diễn tiên phong kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác nhau trong cùng một vở diễn, từ cải lương (làn điệu Chiêu quân, vọng cổ, Lý chiều chiều), hát chèo (lẩy Kiều, vỉa ngâm), hát xẩm (xẩm chợ, xẩm ba bậc), hay làn điệu trống quân trong hát văn Huế...

Sự phối hợp nhịp nhàng, nối tiếp liên tục của các loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống đã tạo nên sự êm ái, ngọt ngào, truyền cảm cho người xem, khiến khán giả thích thú khi được thưởng thức nhiều loại hình nghệ thuật trong cùng một vở diễn nhưng không cảm thấy nhàm chán hay khiên cưỡng. Tiếp đó, trong quá trình xây dựng vở xiếc “Phù thủy đại chiến”, Liên đoàn Xiếc Việt Nam đã mời Ảo thuật gia Nguyễn Việt Hoàng (biệt danh Ảo thuật gia J) cộng tác để thực hiện tiết mục kết hợp giữa nghệ thuật ảo thuật với các màn đu dây trên không, nhào lộn, thăng bằng, tung hứng... của các nghệ sĩ xiếc.

Có thể thấy, trong bối cảnh sân khấu truyền thống đang thiếu khán giả, đặc biệt là ảnh hưởng của dịch Covid-19 thì sự làm mới này đã góp phần rút ngắn khoảng cách giữa sân khấu và khán giả hiện nay.

Tuy nhiên, trên thực tế, không phải bất cứ sự kết hợp nào cũng mang đến thành công cho ê kíp sáng tạo. Trước đó đã có những vở diễn đi theo hướng kết hợp này nhưng đã phải dừng lại vì bị đánh giá là lộn xộn, lai tạp. Đơn cử như việc kết hợp giữa ca vọng cổ và opera trong vở “Người giữ cồn” đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều. Thậm chí chính những người có chuyên môn cũng phải thừa nhận vở diễn chưa tạo nên được sự gắn kết, khiên cưỡng, khó chấp nhận với khán giả.

Theo NSND Triệu Trung Kiên- Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam: Bằng cách kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật trong một vở diễn sân khấu, những người thực hiện có thêm nhiều “đất” để thử sức, để khám phá và thỏa mãn khả năng sáng tạo của mình. Nhưng cái khó nhất là làm thế nào để khi đặt cạnh nhau, các loại hình không bị lẫn, bị nhòe vào nhau mà vẫn thể hiện được những nét đẹp riêng; loại hình này tôn vinh, làm bật vẻ đẹp của loại hình kia và ngược lại...

Cũng theo NSND Triệu Trung Kiên, để tạo nên sự kết hợp nhuần nhuyễn đòi hỏi những người sáng tạo vừa phải mạnh dạn, quyết tâm trong thử nghiệm, vừa phải tài tình, khéo léo trong xử lý. Đối với các nghệ sĩ biểu diễn thì sự kết hợp này sẽ mang đến cơ hội để họ được cọ xát, giao lưu với các đồng nghiệp ở nhiều loại hình nghệ thuật khác. Song đây cũng là thách thức buộc họ phải học hỏi và khám phá, đa dạng hóa năng lực diễn xuất của bản thân.

Thực tế cho thấy, với việc thử nghiệm kết hợp các loại hình sân khấu đang tạo nên những “làn gió” mới nhưng cũng đặt ra không ít rủi ro cho vở diễn hay chương trình sân khấu. Để có được những “phép thử” thành công đòi hỏi sự dám dấn thân của cả những người sáng tạo và biểu diễn, bởi đây là cánh cửa hứa hẹn mở ra nhiều điều bất ngờ, thú vị cho sân khấu Việt.