Mở kho vaccine thế giới

Phan Quang vũ 14/06/2021 06:35

Cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 với bước ngoặt quan trọng kể từ khi xuất hiện vaccine. Nhưng, cũng kể từ đó lại dấy lên “cuộc chiến” khác, đó là quyền sở hữu trí tuệ trong sản xuất vaccine: chuyển giao hay không.

Trong cuộc họp mới đây ở Geneva (Thụy Sĩ), liên quan tới đề xuất tạm thời miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine ngừa Covid-19, các thành viên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đã nhất trí xây dựng lộ trình đàm phán hướng tới soạn thảo một thỏa thuận nhằm đạt mục tiêu tăng cường cung cấp vaccine cho các nước đang phát triển.

Vaccine AstraZeneca do Viện Huyết thanh Ấn Độ sản xuất và cung cấp thông qua sáng kiến COVAX vận chuyển đến Mogadishu (Somalia).

Hối thúc bỏ bản quyền vaccine

Tới nay, thế giới đã có một số loại vaccine được công nhận hiệu quả trong phòng ngừa virus SARS-CoV-2. Nhưng, vấn đề được quan tâm là làm sao tất cả các nước có thể được tiếp cận “vũ khí” quan trọng này một cách nhanh chóng, nhất là trong bối cảnh sự xuất hiện các biến thể mới của virus đang đe dọa khiến vaccine hiện có trở thành lạc hậu.

Nói tóm lại, “chìa khóa mở kho vaccine thế giới” là đề xuất miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ, hay bản quyền vaccine. Bản quyền vaccine được tạo ra nhằm ngăn chặn các đối thủ sao chép thành quả của bên sáng chế và tung ra sản phẩm tương tự. Hiện tại, bằng sáng chế vaccine ngừa Covid-19 thuộc về các phòng thí nghiệm của các công ty dược đã phát triển chúng và có giá trị trong 20 năm.

Đó là thời gian quá lâu, trong khi đại dịch Covid-19 càn quét dữ dội, ảnh hưởng tới hầu hết các quốc gia, trong đó những quốc gia nghèo vẫn không tìm được cách vẫy vùng thoát khỏi dịch bệnh chỉ vì không có vaccine. Vì vậy, chủ yếu là các nước đang phát triển cùng một số tổ chức đã kêu gọi tạm thời từ bỏ các quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm cả bằng sáng chế đối với vaccine ngừa Covid-19.

Hai nước khởi xướng là Ấn Độ và Nam Phi đã gửi kiến nghị lên WTO, trong đó dẫn một số báo cáo nhấn mạnh rằng “quyền sở hữu trí tuệ cản trở hoặc có nguy cơ cản trở việc cung cấp kịp thời các sản phẩm y tế giá cả phải chăng cho người bệnh”.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng thúc đẩy ý tưởng này. Tổng giám đốc WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus khẳng định: “Trong các quy định thương mại quốc tế, có quy định về sự linh hoạt trong các tình huống khẩn cấp và chắc chắn có bao gồm tình huống xảy ra đại dịch toàn cầu, khi nhiều công ty phải đóng cửa, các doanh nghiệp lớn nhỏ chịu nhiều thiệt hại”.

Những người ủng hộ ý tưởng bãi bỏ bản quyền vaccine cho rằng chỉ có như vậy mới có thể tăng tốc sản xuất trên toàn cầu, để chống lại đại dịch. Việc dỡ bỏ bản quyền sẽ cho phép sản xuất vaccine với liều lượng nhiều hơn và giá thành thấp hơn. Ông Robin Guittard, người phát ngôn của Oxfam nhấn mạnh: “Đó là điều tất yếu. Chúng ta phải cho phép để có thể sản xuất các loại vaccine này một cách đại trà. Việc duy trì kiểm soát độc quyền một số loại vaccine của các công ty dược phẩm lớn không có ý nghĩa gì, bởi đây là vấn đề đạo đức”.

Những ý kiến khác

Dù vậy, không phải tất cả đều mặn mà với đề xuất tạm dỡ bỏ bản quyền vaccine ngừa Covid-19. Nói như Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, thì chỉ “sẵn sàng thảo luận” vấn đề này, chứ không nói là “bãi bỏ”. Theo bà Leyen: “Một quyết định từ bỏ bản quyền của một tài sản trí tuệ sẽ không giải quyết được vấn đề, không đem lại thêm dù chỉ là một liều vaccine trong ngắn và trung hạn”.

EU cũng đã đệ trình lên WTO một bản kế hoạch mà khối này cho rằng “có thể giúp tăng nguồn cung vaccine ngừa Covid-19 hiệu quả hơn phương án bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine”. Đề xuất của EU là dỡ bỏ bớt các quy định về hạn chế xuất khẩu vaccine cũng như nguyên liệu bào chế vaccine và tăng nguồn cung cho các nước đang phát triển.

Nhiều nước châu Âu, trong đó có Anh, Đức, Thụy Sĩ... cũng có quan điểm rằng đình chỉ bảo hộ bằng sáng chế sẽ không giúp gì cho việc “tiếp cận công bằng, giá cả phải chăng và nhanh chóng đối với vaccine” bởi lẽ “việc sản xuất vaccine trên toàn cầu gần như đã tới hạn”, “hầu hết các cơ sở có khả năng sản xuất vaccine đều đã hoạt động hết công suất”.

Còn theo Chủ tịch Ngân hàng Thế giới (WB) David Malpass, việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine có thể dẫn tới nguy cơ cản trở sự đổi mới, nghiên cứu và phát triển vaccine.

Theo tính toán của tờ Les Échos (Pháp), dù nhiều hãng dược của Ấn Độ, Nam Phi và Brazil có trình độ bào chế, nhưng về thủ tục phải chờ 6-7 tháng mới có thể bắt tay vào sản xuất. Ngoài ra, cũng cần có nguồn cung ứng 500 loại nguyên vật liệu để bào chế vaccine và cần nguồn nhân lực dồi dào từ cả 2 phía để chuyển giao, tiếp nhận công nghệ.

Còn nhà sản xuất vaccine BioNTech-Pfizer cho biết, cần 280 thành phần của 86 nhà cung cấp tại 19 quốc gia kết hợp lại để tạo ra loại vaccine này. Mà điều đó thì không phải quốc gia nào cũng làm được.

Các đại diện ngành công nghiệp dược phẩm thì lập luận rằng việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ sẽ tước đi lợi nhuận hợp pháp của ngành và các động lực tài chính cho việc phát triển dược phẩm trong tương lai. Dựa trên 11 loại vaccine được bán trên thị trường, Viện CEPI của Pháp cho biết tính trung bình, mỗi dự án phát triển vaccine cần 10 năm, với số tiền đầu tư 2,8-3,7 tỷ USD và tỷ lệ thất bại ở thời điểm khởi đầu dự án lên tới 94%.

Nếu quyền sở hữu trí tuệ không được bảo đảm, các hãng bào chế rất khó tìm được nhà đầu tư tài chính, và việc dỡ bỏ quyền sở hữu vaccine Covid-19 có thể tạo tiền lệ tương tự nếu thế giới lại lâm vào khủng hoảng dịch bệnh.

Như vậy, “cuộc chiến” bản quyền vaccine Covid-19 vẫn không ngã ngũ, dù ai cũng biết rằng đó chính là “chìa khóa để mở kho vaccine thế giới”.

Bằng cách kiểm soát quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine, các nhà đầu tư sẽ kiếm được lợi nhuận khổng lồ. Điển hình là việc hãng dược phẩm Moderna hiện có giá trị vốn hóa khoảng 73,4 tỷ USD, so với khoảng 1,1 tỷ USD vốn chủ sở hữu được huy động từ đợt ra mắt công chúng đầu tiên vào năm 2018. Cũng cần nhắc lại, thỏa thuận về tạm thời miễn trừ bản quyền vaccine ngừa Covid-19 cần phải được sự ủng hộ của tất cả 164 thành viên WTO. Đến nay, đề xuất mới chỉ nhận được sự ủng hộ của 63 thành viên WTO.

(0) Bình luận
Nổi bật
    Tin mới nhất
    Mở kho vaccine thế giới

    POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO