NSND Nguyễn Thị Hiển: Người đưa tâm hồn Việt vào múa

Người nghệ sĩ đa tài

NSND Nguyễn Thị Hiển là một trong những người phụ nữ đầu tiên làm công tác biên đạo múa chuyên nghiệp. Bà đã gắn bó cả cuộc đời với nền nghệ thuật múa nước nhà và được đánh giá là người có những cống hiến xuất sắc, những thành tựu nổi bật trong các lĩnh vực sáng tác, giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Cho đến nay, bà là người phụ nữ duy nhất của ngành múa Việt Nam bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học tại Học viện Nghệ thuật Sân khấu Quốc gia Matxcơva và được phong Phó giáo sư.

Trúng tuyển vào Trường Múa Việt Nam từ những năm đầu khi trường mới được thành lập (1959). Học hết năm thứ nhất, bà vinh dự được là một trong bốn học sinh đầu tiên của trường được cử đi học biên đạo múa chính quy tại Học viện Nghệ thuật Sân khấu Quốc gia Matxcơva.

Trở về nước khi mới là cô gái 21 tuổi nhưng bà đã có cơ hội biểu hiện tố chất của một biên đạo múa trong những đoàn nghệ thuật lớn nhất của đất nước như: Nhà hát Ca Múa Nhạc Việt Nam, Đoàn Ca Múa Hà Nội (nay là Nhà hát Ca Múa Nhạc Thăng Long), Đoàn Ca Múa Nghệ Tĩnh, Đoàn Ca Múa Kịch Nghệ An.

Nhanh chóng phát huy sức trẻ và tài năng nghệ thuật, cô gái Nguyễn Thị Hiển liên tiếp cho ra đời những tác phẩm múa gây ấn tượng mạnh mẽ trên sân khấu múa thời bấy giờ, đó là kịch múa: “Trừ Văn Thố”, “Thạch Sanh” (Nguyễn Thị Hiển, Thanh Hùng) và các tác phẩm múa: “Những cô gái Chàm”, “Xuân về trên bản Khơ Mú”, “Nhớ về Đồng Lộc”, “Hoa phong lan trên đỉnh Truông Bồn”, “Những cô gái sông Hương”, “Bức tranh thôn nữ”, “Bên dòng sông quê hương”, “Quê hương”, “Những cánh hoa xuân”…

Kể từ khi bắt đầu sự nghiệp biên đạo đến nay bà đã sáng tác, dàn dựng gần một trăm tác phẩm múa với đủ các hình thức, thể loại: kịch múa, thơ múa, tổ khúc múa, múa tình tiết, múa trong các vở diễn sân khấu… đã được tặng 16 huy chương Vàng, Bạc, giải riêng cho Biên đạo múa trong các kì Hội diễn, Hội thi Ca Múa Nhạc chuyên nghiệp toàn quốc, 4 giải thưởng Nghệ thuật hạng A, 2 giải thưởng hạng B, và rất nhiều giải thưởng hạng C của Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam. Hai giải Nhì của Bộ Quốc phòng tặng các tác phẩm có giá trị nghệ thuật về đề tài người lính, lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng…

Điểm khác biệt trong những sáng tác của Nguyễn Thị Hiển là tuy được đào tạo chuyên nghiệp, chính quy ở phương Tây nhưng bà không bị lệ thuộc vào những kiến thức ấy, bởi trong “tâm” người nghệ sĩ hết lòng với tổ quốc như bà luôn tâm niệm: “Dù được tiếp cận với nghệ thuật múa nước ngoài nhưng vẫn phải luôn nắm vững múa dân gian, dân tộc và phát triển theo quy luật nội tại của chúng. Từ đó tìm ra đặc điểm cốt lõi và phát triển ý tưởng tác phẩm của chính dân tộc mình, đồng thời tiếp thu những tinh hoa của nghệ thuật múa thế giới”. Vì thế, trong những tác phẩm của mình, NSND Nguyễn Thị Hiển luôn biết chắt lọc, vận dụng chất bác học, tinh tuý, hiện đại của Tây Âu để kết hợp với tinh thần sâu lắng của văn hóa Việt để làm nên những tác phẩm mang đậm cốt cách, tâm hồn Việt Nam.

Dù gặt hái được khá nhiều thành công trong sự nghiệp biên đạo múa nhưng với niềm mong mỏi sâu sắc là làm sao để nghệ thuật múa nước nhà không ngừng phát triển và chất chứa những tinh hoa văn hóa của dân tộc, nên NSND Nguyễn Thị Hiển quyết định không dừng lại ở con đường sáng tác mà cần phải truyền đạt, chia sẻ những kiến thức, kinh nghiệm nghề nghiệp của mình cho những thế hệ kế tiếp. Có lẽ cũng vì thế mà bà đến với nghề giáo, đến với cương vị là một giảng viên chủ chốt trong sự nghiệp đào tạo biên đạo múa bậc đại học, cao đẳng cũng rất đỗi tự nhiên và mộc mạc như chính niềm tin trong con người của bà vậy.

Bà là một nghệ sĩ đa tài, có những đóng góp xuất sắc ở nhiều lĩnh vực. Năm 1983, sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ nghệ thuật học tại Học viện Nghệ thuật Sân khấu Matxcơva mang tên Lunatraxky, bà về làm giảng viên và là Phó chủ nhiệm rồi Chủ nhiệm khoa Múa, Chủ tịch Hội đồng khoa học ngành Múa của Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội nhưng NSND Nguyễn Thị Hiển vẫn không ngừng sáng tác.

Thêm vào đó bà còn tham gia nghiên cứu khoa học, chủ trì và tham gia nhiều công trình nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, chủ biên và biên soạn hầu hết các chương trình đào tạo đại học, cao đẳng Biên đạo Múa cho Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội, trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Quân đội (nay là Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội), Trường Cao đẳng Múa Việt Nam (nay là Học viện Múa Việt Nam) và là một trong năm tác giả biên soạn các mục từ về nghệ thuật múa cho Từ điển Bách Khoa Việt Nam, đã xuất bản năm 2002.

Đặc biệt, bà cũng là tác giả của công trình nghiên cứu khoa học - giáo trình cấp Bộ đầu tiên của ngành múa Việt Nam “Nghệ thuật biên đạo múa” được Hội đồng nghiệm thu cấp Bộ đánh giá loại xuất sắc và đã được Hội nghệ sĩ Múa Việt Nam tặng Giải thưởng hạng A năm 2005; được NXB Văn học, Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội xuất bản năm 2008.

NSND Nguyễn Thị Hiển là giảng viên cao cấp giảng dạy môn chuyên ngành chính Nghệ thuật biên đạo múa đại học từ năm thứ nhất đến năm cuối cùng, hướng dẫn các bài thi tốt nghiệp cho 8 khóa đại học biên đạo múa. Trong số học viên đã có tới 9 người được phong danh hiệu NSND, ngoài ra trên 30 biên đạo khác đã được phong danh hiệu NSƯT (tính đến năm 2018).

Dù ở bất cứ lĩnh vực nào, với vai trò và cương vị gì bà cũng luôn tạo được sự thuyết phục, dành được sự nể trọng và yêu mến của mọi người.

Hạnh phúc đong đầy

Nghệ sĩ Nguyễn Thị Hiển là vậy, tuy được đào tạo một cách hệ thống, chuyên nghiệp, chính quy ở Liên Xô nhưng bao giờ bà cũng xuất phát từ nội dung, ý tưởng kịch bản để tìm tòi, sáng tạo ngôn ngữ múa. Bà cẩn trọng, chỉn chu trong từng sáng tạo. Mỗi tác phẩm trước khi đưa lên sân khấu đều chứa đựng cả một quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, chắt chiu, tích lũy. Bà định vị từng đặc trưng, thể loại và phương pháp sáng tác của mỗi hình thức, thể loại múa để tìm ngôn ngữ múa phù hợp để áp dụng vào mỗi tác phẩm.

Thơ múa “Hoa phong lan trên đỉnh Truông Bồn” - một tác phẩm múa thể hiện hình tượng những cô gái thanh niên xung phong trong tiểu đội thép anh hùng, đã hiến dâng tuổi thanh xuân cho cuộc đấu tranh giành độc lập tư do và thống nhất đất nước. Sau khi tác phẩm ra đời, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tặng nghệ sĩ Nguyễn Thị Hiển “Kỷ niệm chương thanh niên xung phong” (1995) và “Huy chương vì thế hệ trẻ” (1996).

Thơ múa “Hoa phong lan trên đỉnh Truông Bồn” đã được tặng huy chương Vàng Hội diễn Ca Múa Nhạc chuyên nghiệp toàn quốc 1995; Giải thưởng nghệ thuật hạng A - Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam 1995; Giải thưởng Văn học nghệ thuật hạng Nhì của Bộ Quốc phòng về đề tài Lực lượng vũ trang - chiến tranh cách mạng và sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc (1994 - 1999).

Tác phẩm “Xuân về trên bản Khơ Mú” ca ngợi vẻ đẹp và tình yêu đôi lứa trong sáng, đằm thắm của các chàng trai, cô gái Khơ Mú trong những ngày xuân rực rỡ được xây dựng từ chất liệu múa dân gian của dân tộc Khơ Mú tỉnh Nghệ An. Tác phẩm đã được tặng huy chương Vàng Hội diễn Ca Múa Nhạc chuyên nghiệp toàn quốc 1985; Giải A tại Liên hoan Ca Múa Nhạc chuyên nghiệp các tỉnh miền núi phía Bắc năm 1994.

Tác phẩm “Bức tranh thôn nữ” thể hiện hình tượng cô thôn nữ với vẻ đẹp trữ tình kín đáo, tràn đầy những cảm xúc sâu lắng và vẻ đẹp tâm hồn của cô gái trẻ trước cảnh sắc mùa xuân. Tác phẩm đạt huy chương Bạc Hội thi Ca Múa Nhạc dân tộc chuyên nghiệp toàn quốc 1992; Giải thưởng nghệ thuật xuất sắc - Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam (1992)…

NSND Nguyễn Thị Hiển luôn thầm cảm ơn cuộc đời này đã mang múa đến với bà - đã cho bà bệ phóng, cho bà điểm tựa, cho bà niềm tin để bà có được niềm hạnh phúc đong đầy như ngày hôm nay.