Thổ Nhĩ Kỳ hậu động đất

Vấn đề “hậu động đất” hiện đang rất nóng tại Thổ Nhĩ Kỳ, với 2 điểm chính. Thứ nhất: Vì sao quá nhiều nhà bị sụp đổ trong một trận động đất không quá lớn? Và thứ hai: Tiến hành cáo buộc vi phạm của các nhà thầu xây dựng cùng quan chức địa phương và công cuộc tái thiết sau thảm họa.

Tính tới ngày 3/3, theo giới chức Thổ Nhĩ Kỳ, khoảng 173.000 tòa nhà, với hơn 530.000 căn hộ đã bị sập hoặc hư hại nghiêm trọng do thảm họa động đất, hơn 2 triệu người mất nhà phải sống cảnh màn trời chiếu đất trong tiết trời lạnh giá. Hiện 865.000 người đang sống trong các lều bạt, 23.500 người tạm trú trong container, trong khi 376.000 người đang ở ký túc xá sinh viên và nhà khách bên ngoài vùng động đất. Trong bối cảnh đó, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan cam kết trong vòng một năm Chính phủ sẽ xây dựng lại nhà ở cho người dân bị ảnh hưởng do động đất.

Cùng với việc khắc phục hậu quả, nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ đã tiến hành cáo buộc các nhà thầu xây dựng. Các cuộc điều tra đang được mở rộng khi dư luận Thổ Nhĩ Kỹ bày tỏ sự bất bình trước nghi vấn về hành vi gian lận, tham nhũng trong xây dựng suốt nhiều năm qua. Chính phủ bị chỉ trích vì đã cấp phép xây dựng các tòa nhà có tiêu chuẩn kém.

Trong một cuộc họp báo ở thành phố Diyarbakir, một trong số 10 địa phương chịu thảm họa, Bộ trưởng Tư pháp Thổ Nhĩ Kỳ Bekir Bozdag thông báo hơn 612 người đã bị điều tra liên quan đến các tòa nhà bị sập. Hiện số người bị bắt và tạm giam bao gồm 79 nhà thầu xây dựng, 74 người chịu trách nhiệm pháp lý, 13 chủ sở hữu và 18 người đã thực hiện các thay đổi kết cấu đối với các tòa nhà này.

Trong khi đó, Hãng thông tấn nhà nước Anadolu đưa tin người đứng đầu huyện Nurdagi, tỉnh Gaziantep, ông Okkes Kavak cũng đã bị bắt giữ với cáo buộc không giám sát tiến trình xây dựng một số tòa nhà như quy định.

David Beasley - người đứng đầu Chương trình Lương thực thế giới của Liên hợp quốc (WFP) nói với Anadolu rằng, ông đã tận mắt thấy cảnh tượng "tận thế" khi đứng trước những khu dân cư bị san phẳng, nhà cửa bị phá hủy với quy mô tàn phá “thật sự khó lý giải".

Trên thực tế, sau trận động đất mạnh 7,8 độ Richter hôm 6/2, hàng loạt tòa nhà cả cũ và mới ở Thổ Nhĩ Kỳ, thậm chí có cả những công trình mới xây dựng trước đó 6 tháng, đã đổ sập. Phần lớn người thiệt mạng trong trận động đất là do bị chôn vùi khi nhà đổ sập.

Mustafa Erdik - giáo sư tại Đại học Bogazici ở Istanbul, cho rằng ngay cả khi một tòa nhà bị đổ, người dân vẫn có những không gian nhất định để ẩn nấp chờ đợi đội cứu hộ, nhưng các tầng trong tòa nhà sập đè lên nhau đồng nghĩa khả năng người sống sót là rất ít. Còn tiến sĩ Zihni Tekin (Đại học Kỹ thuật Istanbul) cho rằng, việc hàng loạt tòa nhà đổ sập là do bê tông bị trộn với quá nhiều cát sỏi nhưng lại ít xi măng; thép dùng để đúc cột trụ lại quá nhỏ.

“Sự cẩu thả của một số nhà thầu đã thổi bùng cơn thịnh nộ của người dân, ngay cả với những người bỏ ra số tiền lớn để được sống trong những căn hộ cao cấp” - tiến sĩ Tekin nói. Còn theo giáo sư Mustafa Erdik, cần truy cứu trách nhiệm hình sự các nhà thầu xây dựng, cũng như trách nhiệm của giới chức địa phương.

Theo Ngân hàng Thế giới (WB), thiệt hại trận động đất ngày 6/2 tại miền nam Thổ Nhĩ Kỳ đã gây ra thiệt hại hơn 34 tỷ USD, tương đương 4% GDP năm 2022 của nước này. Ước tính thiệt hại sau động đất này của WB chưa bao gồm các chi phí tái thiết sau động đất được dự đoán có thể nhiều gấp đôi con số đó, nếu tính đến thiệt hại do các hoạt động kinh tế bị gián đoạn và tác động đối với nông nghiệp và việc làm.

Vẫn theo WB, thiệt hại trực tiếp đối với các tòa nhà chung cư ước tính khoảng 18 tỷ USD trong tổng số thiệt hại. Rất nhiều người bỗng chốc trở thành vô gia cư.

Hôm 27/2, trong chuyến thăm Adiyaman, một trong những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề của trận động đất, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan tái khẳng định Chính phủ sẽ làm hết khả năng để tái thiết đất nước, cam kết trong vòng 1 năm sẽ xây dựng lại nhà ở cho người dân bị ảnh hưởng do động đất. Kế hoạch trước mắt là xây dựng 200.000 căn hộ và 70.000 căn nhà với kinh phí ít nhất 15 tỷ USD.

Trong khi đó, Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) ước tính trận động đất đã đẩy 1,5 triệu người dân Thổ Nhĩ Kỳ tới chỗ không có nhà ở và cần phải xây mới ít nhất 500.000 ngôi nhà.

Còn theo Bloomberg Economics, ước tính chi tiêu công liên quan động đất có thể chiếm 5,5% GDP của Thổ Nhĩ Kỳ.

Mặc dù nhu cầu nhà ở đang là ưu tiên vào thời điểm này nhưng giới chuyên gia cảnh báo chính quyền Thổ Nhĩ Kỹ nên đặt an toàn lên trước tốc độ. “Kế hoạch xây nhà vội vàng có nguy cơ khiến Thổ Nhĩ Kỳ chuốc thêm thảm họa nếu không quy hoạch đô thị và cân nhắc các yếu tố an toàn, môi trường. Không chỉ cần thay thế các tòa nhà bị phá hủy mà còn phải tái quy hoạch các thành phố dựa trên dữ liệu khoa học và rút bài học từ sai lầm trong quá khứ. Ưu tiên là kế hoạch mới, không phải tòa nhà mới" - ông Esin Koymen, cựu lãnh đạo Phòng Kiến trúc Istanbul, nêu ý kiến.