Cân nhắc kỹ trước khi mua sách giáo khoa

Nhiều câu hỏi đặt ra

Theo ông Thái Khắc Hòa - Trưởng phòng GDĐT thành phố Kon Tum (tỉnh Kon Tum), năm học 2022-2023, đơn vị đã chỉ đạo các trường nghiên cứu, lựa chọn bộ SGK phù hợp với địa phương và nhà trường. Giáo viên và các nhà trường đã rà soát lại trường hợp học sinh (HS) nghèo, cận nghèo để có kế hoạch kêu gọi các mạnh thường quân hỗ trợ. Bên cạnh việc kêu gọi sự hỗ trợ của nhà hảo tâm thì những năm qua các trường ở vùng thuận lợi luôn sẻ chia, giúp đỡ trường học vùng khó khăn. Sắp tới, khi thư viện trường được bổ sung các đầu SGK cho HS mượn thì các kinh phí vận động được đầu năm học sẽ dành để chi dùng vào các việc khác, như tu sửa cơ sở vật chất, mua sắm mới các trang thiết bị cần thiết…

Cũng ủng hộ phương án cho HS mượn SGK, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) lấy ví dụ nhiều nước trên thế giới phát miễn phí, cho mượn, cho thuê chứ không để thị trường định giá SGK. Nhà nước dùng ngân sách in, mua lại, hoặc đầu tư biên soạn, khi đưa đi in ấn thì có thể cạnh tranh về giá.

Hiện nay một trong những vấn đề dư luận quan tâm đó là giá SGK vẫn chưa “hạ nhiệt”. Dù sắp tới một bộ phận HS khó khăn sẽ được mượn SGK từ nhà trường, nhưng với những gia đình tự trang bị SGK thì đây vẫn là một vấn đề lớn. Đó là chưa kể, với sách bài tập viết trực tiếp vào sẽ không thể dùng đi dùng lại nên HS phải tự trang bị thì giá thành SGK có cần tính toán lại?

Theo TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến - nguyên Trợ lý Bộ trưởng Bộ GDĐT cho rằng, để cụ thể hóa phương án cho học sinh mượn SGK sẽ không đơn giản. Cần phải trả lời rất nhiều câu hỏi. Đầu tiên là việc mượn là miễn phí hay có phí? Cấp nào, học sinh nào được miễn phí; Cấp nào, học sinh nào phải trả phí? Cách tính phí như thế nào? Thời gian sử dụng từng bộ SGK là bao lâu? “Thời gian sử dụng lâu thì SGK phải được sản xuất chắc chắn hơn, do đó đắt hơn, vậy cần quy định tỷ lệ đắt hơn là bao nhiêu? Việc tổ chức cho học sinh mượn SGK được thực hiện như thế nào? Yêu cầu bảo quản ra sao? Nếu học sinh làm rách, hỏng, mất thì phải đền bù thế nào?” - ông Tiến nêu vấn đề.

Trên thực tế, khi mượn sách ở thư viện, độc giả thường chỉ đọc trong vòng một vài ngày hoặc vài tuần, hiếm khi lên đến 1 tháng. Còn SGK là mượn cho cả 1 năm học 9 tháng nên việc làm hỏng là có thể xảy ra, do vậy cần được tính đến phương án cụ thể.

Giải pháp chống lãng phí

Bà Mai Tuyết Anh, giáo viên về hưu ở quận Thanh Xuân, Hà Nội cho biết, SGK là không thể thiếu đối với giáo viên và học sinh, tuy nhiên, Bộ GDĐT nên có nghiên cứu về việc SGK được sử dụng như thế nào trước khi tổ chức việc mua sách, phát sách đến từng trường bởi nhu cầu ở mỗi trường mỗi khác. “Trước đây, tôi dạy tiểu học ở một trường nội thành Hà Nội và cuối mỗi năm học, trong buổi họp phụ huynh cuối cùng tôi sẽ xin sách của phụ huynh và HS để tặng lại cho các em khóa sau, nhưng chủ yếu là gửi đi miền núi, vùng khó khăn còn tại trường tôi dạy, các em hầu như đều mua sách mới, chỉ một số rất ít HS khó khăn trong trường có nhu cầu xin SGK cũ” - bà Anh nói.

Ông Võ Ngọc Thạch - Phó Giám đốc Sở GDĐT Đồng Nai cho rằng, để tránh lãng phí, Bộ GDĐT cũng như Chính phủ nên có các giải pháp để ổn định nội dung SGK, không phải thường xuyên thay mới, đổi cũ. Có như vậy, khi chi ngân sách để mua SGK cấp về các trường thì SGK cũng được dùng dài lâu nhiều năm. Muốn vậy, cần hoàn thiện hệ thống thư viện trong các trường học để cho học sinh mượn SGK học thay cho việc học sinh phải mua mới SGK hàng năm.

Tuy nhiên, trước hết, nên có quy định cụ thể về đối tượng được mượn SGK là mọi học sinh ở vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn hay cần điều kiện gì để được mượn SGK từ nhà trường? Ngay cả với những HS ở vùng nông thôn, vẫn có những em tự chủ động được về SGK, không có nhu cầu mượn của trường do được thừa hưởng từ anh chị hoặc gia đình không muốn con dùng SGK cũ… Vì vậy, theo bà Lê Thị Tuyết (Trường THCS Trần Phú, Phủ Lý, Hà Nam) cuối mỗi năm học, các trường có thể phát phiếu cho HS đăng ký mượn SGK như hàng năm vẫn đang thực hiện việc đăng ký mua SGK để từ đó có số liệu chính xác về việc cần bao nhiêu SGK, ngân sách đáp ứng được bao nhiêu hoặc dôi dư thì chuyển cho những vùng khó khăn hơn.

Từ thực tế khó mua một số SGK đầu năm học, các chuyên gia giáo dục đề xuất, nếu thư viện trường học được trang bị đủ các SGK thì những đầu sách ít HS chọn, khó mua, nhà trường có thể cho HS mượn, thay vì vất vả tìm mua.

Liên quan đến vấn đề này, Thứ trưởng Bộ GDĐT Phạm Ngọc Thưởng cho biết Bộ GDĐT đã thống nhất với Bộ Tài chính để trình lên Chính phủ phương án lựa chọn phương án trích 3.500 tỷ đồng năm đầu tiên để mua SGK các cấp đưa vào thư viện trường học, đáp ứng 70% nhu cầu. Trước đó, Bộ đã chỉ đạo bộ phận chuyên môn nghiên cứu, tính toán và đề xuất 3 phương án khác nhau gồm: Phương án trích ngân sách mua đủ 100% nhu cầu, phương án mua sách cho 70% nhu cầu và phương án chỉ mua sách cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Sau đó, Bộ đã lựa chọn phương án đáp ứng 70% nhu cầu. Số còn lại thuộc bộ phận người dân có điều kiện kinh tế ổn định, có thể tự mua sách cho con học.

Theo GS. TS Phạm Tất Dong - nguyên Phó Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, hỗ trợ về SGK cho học sinh là cần thiết trong bối cảnh xã hội hóa SGK, giá các bộ sách mới đang cao so với thu nhập của nhiều người dân. Tuy nhiên, làm sao để tránh lãng phí trong việc hỗ trợ này thì cần có kế hoạch bài bản, cụ thể. Trong đó, việc mượn sách trước hết cần hướng đến đối tượng thật sự khó khăn, không nên phân bổ dàn trải, đổ đồng mọi địa phương. Thậm chí, với những địa phương vùng khó cũng cần có khảo sát về nhu cầu mượn SGK của học sinh và gia đình, không phải cứ mua sách về chờ người mượn mà là cho mượn theo nhu cầu, đúng địa chỉ.

Thứ hai, về tỷ lệ các bộ sách mua như thế nào cũng là câu chuyện cần bàn. Hiện nay các trường đã chọn SGK để dùng trong năm học này và các năm học trước đó. Cần có khảo sát, đánh giá từ chính giáo viên và học sinh về mức độ phù hợp, hiệu quả của SGK và lấy ý kiến dân chủ, công khai về việc có nên tiếp tục sử dụng bộ SGK đó cho các năm sau? Từ đó, mới quyết định mua bộ nào để HS mượn, tránh việc mua rồi để đó, thay đổi SGK sang bộ khác, sẽ rất lãng phí. Đồng thời, vấn đề chất lượng SGK vẫn là quan trọng nhất. Không thể để tình trạng sách in ra rồi sai sót, nhiều lỗi phải chỉnh sửa thì việc sử dụng lại SGK cũ là rất khó hoặc HS cũng không mặn mà.