Thêm cơ hội thu hút FDI

Từ năm 2017, Việt Nam bắt đầu tham gia chương trình hành động chống xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS). Một trụ cột của BEPS được các quốc gia quan tâm là "Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu" dự kiến đầu năm 2024 được thực thi. Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu đưa ra thoả thuận đa phương với sự tham gia của hơn 140 quốc gia trên toàn thế giới với mức thuế tối thiểu thống nhất là 15% đối với các tập đoàn đa quốc gia có tổng doanh thu từ 750 triệu Euro trở lên.

Nếu công ty con hưởng thuế suất “hiệu quả” thấp hơn mức 15% tại nước đầu tư thì nơi đặt trụ sở chính của công ty mẹ (nước đi đầu tư) sẽ được đánh thuế bổ sung trên phần chênh lệch giữa mức thuế suất tối thiểu toàn cầu 15% và mức thuế suất hiệu quả (tỷ lệ giữa số thuế thu nhập doanh nghiệp (DN) thực nộp chia cho lợi nhuận trước thuế theo báo cáo tài chính) tại nước đầu tư.

Theo ông Lưu Đức Huy - Vụ trưởng Vụ Chính sách thuế, Tổng cục Thuế, năm 2022 Tổng cục Thuế kết hợp với Công ty Ernst & Young Việt Nam rà soát được 1.015 DN FDI có doanh thu trên 750 triệu Euro (theo báo cáo tài chính năm 2021). Bên cạnh đó, Tổng cục Thuế cũng yêu cầu Cục Thuế địa phương rà soát chế độ đối với các DN đó như thế nào.

Hiện tại có 400 DN FDI đang hưởng chế độ ưu đãi và chỉ còn 1 năm hưởng ưu đãi giảm thuế. Trong khi đó, đang có hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đầu tư vào Việt Nam. Các đối tác FDI lớn nhất của Việt Nam chủ yếu đến từ khu vực Đông Á. Cụ thể, trong nhiều năm qua, Hàn Quốc, Nhật Bản và Singapore luôn dẫn đầu danh sách các nguồn FDI vào Việt Nam.

Ông Đặng Ngọc Minh - Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cho biết, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu sẽ ảnh hưởng tới thu hút đầu tư của Việt Nam.

Chấm dứt cuộc cạnh tranh xuống đáy

Giới chuyên gia nhận định, nếu từ năm 2024, quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng, những nỗ lực thu hút FDI của Việt Nam thông qua việc miễn, giảm thuế thu nhập DN, môi trường đầu tư Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng. Bởi xưa nay việc thu hút vốn ngoại của Việt Nam đều dựa vào thuế suất thấp và lao động nhân công giá rẻ. Khi áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu có thể khiến dòng vốn FDI có những xáo trộn trong ngắn hạn.

Tuy nhiên, về lâu dài, các chuyên gia phân tích, thuế tối thiểu toàn cầu đưa ra trong bối cảnh các nước đang phát triển tìm cách hút đầu tư bằng mọi giá đã và đang tạo ra cuộc “cạnh tranh xuống đáy”. Thuế thu nhập DN danh nghĩa tại các nước trên thế giới liên tục giảm. Như vậy, khi thực thi thuế tối thiểu toàn cầu, cuộc cạnh tranh xuống đáy sẽ chấm dứt.

Theo chuyên gia kinh tế Cấn Văn Lực, việc triển khai thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam nói chung, cải cách hệ thống thuế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế nói riêng. Từ đó cải thiện hình ảnh của Việt Nam trong mắt các đối tác, nhà đầu tư nước ngoài. Điều này cũng sẽ góp phần hoàn thiện khung pháp lý về thuế của Việt Nam và thúc đẩy sửa đổi chính sách thu hút FDI của Việt Nam theo hướng giảm ưu đãi về thuế và tăng cường cạnh tranh bằng môi trường đầu tư, cơ sở hạ tầng, nhân lực...

Cũng theo ông Lực, thuế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng nguồn thu từ thuế, hạn chế các hiện tượng trốn, tránh thuế, chuyển giá... của các tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam. Việt Nam có thể tận dụng nguồn thu tăng thêm từ việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (nếu có) để tăng cường đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện các yếu tố về môi trường đầu tư chi phối quyết định đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài (cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực...).

Tăng sự gắn kết

GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội DN đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho rằng Việt Nam không thể chậm trễ trong việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, càng chậm sẽ càng thiệt hại.

Ông Mại dẫn chứng, nếu một tập đoàn của Hàn Quốc đang nộp thuế thu nhập DN 7% tại Việt Nam, khi thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng ở Hàn Quốc năm 2024 mà chưa áp dụng ở Việt Nam, tập đoàn đó sẽ phải nộp ít nhất 8% thuế chênh lệch cho Hàn Quốc, nước đặt trụ sở chính. Như vậy, Việt Nam không thu được phần chênh lệch 8%.

“Ước tính có khoảng hơn 100 DN phải nộp thuế tối thiểu toàn cầu tại Việt Nam. Như vậy, nếu chậm áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu ngân sách chúng ta sẽ mất vài tỷ USD/năm, trong khi tổng thu ngân sách hàng năm chỉ khoảng 100 tỷ USD” - ông Mại nói.

Vẫn theo ông Mại, DN FDI muốn Việt Nam thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu càng sớm càng tốt. Vì bất kỳ nước nào thực hiện thuế này trong điều kiện đang áp dụng ưu đãi cho các tập đoàn xuyên quốc gia sẽ phải đàm phán với các tập đoàn này để thực hiện cơ chế chia sẻ lợi ích, như vậy DN đó có lợi khi Việt Nam và Hàn Quốc thực hiện cùng một thời điểm. Bên cạnh đó, Chủ tịch VAFIE cũng cho biết, nếu Việt Nam chậm áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu thì môi trường đầu tư sẽ bị ảnh hưởng.

GS.TS Vũ Minh Khương - Giảng viên Trường Chính sách công Lý Quang Diệu, Đại học Singapore nhấn mạnh, đây là một thời cơ vô giá cho Việt Nam nâng cấp chiến lược và mô hình thu hút FDI. Nó không chỉ giúp Việt Nam có tư duy và tầm nhìn mới mà còn có nguồn lực dồi dào và khả năng gắn kết sâu sắc hơn với các nhà đầu tư chiến lược trong giai đoạn mới này.

Theo ông Khương, nhiều DN 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam có quy mô rất lớn và được hưởng ưu đãi thuế thấp hơn nhiều so với mức tối thiểu 15% nên Việt Nam đứng trước khả năng có nguồn lực bổ sung rất lớn, có thể lên tới hàng tỷ USD mỗi năm để đầu tư phát triển, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Tuy nhiên, để giữ chân các nhà đầu tư và thu hút các nhà đầu tư chiến lược này, Việt Nam cần xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ để tăng sự gắn kết và sức cộng hưởng của DN Việt Nam với các nhà đầu tư trong thời gian tới.

Ông Khương khuyến nghị, Chính phủ Việt Nam có thể cân nhắc xác định các nhà đầu tư chiến lược là các nhà đầu tư lớn, có hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) và công nghệ cao để đưa ra các phương án ưu đãi, hỗ trợ hiệu quả như hỗ trợ trực tiếp để các nhà đầu tư nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và năng lực cạnh tranh, hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng và nguồn nhân lực ở các địa phương mà các nhà đầu tư đó hoạt động, hỗ trợ nâng cấp các ngành công nghiệp bản địa phụ trợ cho các nhà đầu tư chiến lược đó, hỗ trợ nâng cao năng suất và khả năng sáng tạo quốc gia.

Bà Hương Vũ - Tổng Giám đốc Ernst & Young Việt Nam:

Trong cơ hội có thách thức

Đây là thời điểm để Việt Nam xem xét đánh giá lại để điều chỉnh các chính sách ưu đãi đầu tư. Ngoài ra, đây cũng là thời điểm đặc biệt quan trọng, mang tính bản lề và có ảnh hưởng lớn đối với công tác thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam. Các tập đoàn lớn cũng như các công ty đa quốc gia đều đang phải cơ cấu lại quy mô sản xuất, chuỗi cung ứng, thu hẹp nhân sự hoặc chuyển địa điểm sang những nơi có thủ tục hành chính, chi phí năng lượng và gánh nặng thuế thấp hơn. Do vậy, rất nhiều các tập đoàn đa quốc gia sẽ phải cân nhắc việc hoạch định lại các chiến lược đầu tư của mình để giảm thiểu ảnh hưởng khi chính sách thuế tối thiểu toàn cầu được áp dụng.

Chính phủ Việt Nam cần có những chương trình hành động cụ thể và quyết liệt hơn nữa, cần rà soát, xây dựng các luật có liên quan đến chính sách ưu đãi, hỗ trợ tạo môi trường hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư mới và giữ chân các nhà đầu tư hiện tại. Đây vừa là cơ hội vừa là thách thức cho Việt Nam trong việc thu hút FDI trong bối cảnh mới.

Thuế tối thiểu toàn cầu đưa ra trong bối cảnh các nước đang phát triển tìm cách hút đầu tư bằng mọi giá đã và đang tạo ra cuộc “cạnh tranh xuống đáy”. Thuế thu nhập DN danh nghĩa tại các nước trên thế giới liên tục giảm từ mức trung bình 40,11% năm 1980 xuống còn trung bình 23,37% (theo khảo sát của Tax foundation năm 2022, Thuế Thu nhập DN của Việt Nam hiện nay là 20%). Như vậy, khi thực thi thuế tối thiểu toàn cầu, cuộc cạnh tranh xuống đáy sẽ chấm dứt.