Điều gì dẫn đến lũ lụt thảm khốc ở Libya?

Cuối tuần trước, bão Daniel gây mưa lớn ở phía Đông Bắc Libya làm hai con đập bị sập khiến nước tràn vào các khu vực vốn đã bị ngập lụt của đất nước đã khiến hậu quả của sự kiện được coi là “thảm khốc” với hơn 6.000 người thiệt mạng cho đến nay.

Theo quan chức của chính phủ miền Đông Libya, khoảng 10.000 người khác đang mất tích, có khả năng bị cuốn ra biển hoặc bị chôn vùi dưới đống đổ nát rải rác khắp thành phố từng là nơi sinh sống của hơn 100.000 người. Libya đang chạy đua để chôn cất người chết khi thi thể chất đống trên đường phố Derna - nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong cơn lũ.

Ngày 13/9, Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) của Liên hợp quốc (LHQ) tại Libya cho biết, hơn 30.000 người đã phải di dời do lũ lụt ở Derna. Thiệt hại đáng kể đối với cơ sở hạ tầng trong khu vực đã khiến các nhóm nhân đạo không thể tiếp cận được. Hiện chỉ có 2 trong số 7 điểm vào Derna là có thể tiếp cận.

Yếu tố bất ngờ

Bão Daniel dường như đã tạo ra một trong những trận lũ lụt kinh hoàng nhất được ghi nhận ở Bắc Phi. Hệ thống áp suất thấp rất mạnh đã di chuyển vào Địa Trung Hải trước khi phát triển thành xoáy thuận nhiệt đới và băng qua bờ biển Libya. Bão Daniel cũng gây lũ lụt chưa từng có ở Hy Lạp vào tuần trước, nhưng số người chết thấp hơn nhiều.

Người đứng đầu Cơ quan Cứu thương và Khẩn cấp Libya - ông Osama Aly – cho rằng, chính quyền Libya không lường trước được quy mô của thảm họa. Điều kiện thời tiết không được nghiên cứu kỹ từ mực nước biển, lượng mưa hay tốc độ gió. Không có sự sơ tán nào của các gia đình nằm trên đường đi của bão và trong các thung lũng.

“Libya chưa được chuẩn bị cho một thảm họa như vậy. Đất nước chưa từng chứng kiến mức độ thảm họa đó trước đây. Chúng tôi thừa nhận có những thiếu sót dù đây là lần đầu tiên chúng tôi đối mặt với mức độ thảm họa này”, ông Aly chia sẻ.

Theo Hãng thông tấn AFP (Pháp), những cơn bão Địa Trung Hải mang đặc điểm của bão nhiệt đới như Daniel thường được gọi là "medicane", xảy ra 1 đến 3 lần một năm. Giáo sư Suzanne Gray tại Đại học Reading (Anh) nhấn mạnh, "medicane" cần nhiệt và độ ẩm. Những yếu tố này lại “được tăng cường nhờ nhiệt độ mặt nước biển ấm”.

Nhiều nhà khoa học nhận định, vùng nước bề mặt ở phía Đông Địa Trung Hải và Đại Tây Dương ấm hơn bình thường từ 2 đến 3 độ C, "có khả năng khiến lượng mưa dữ dội hơn".

Giáo sư Gray bổ sung rằng, báo cáo đánh giá cuối cùng từ ban cố vấn khoa học của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, được công bố đầu năm nay, đã kết luận rằng, thế giới đang nóng lên sẽ làm tăng sức mạnh của “medicane” ngay cả khi chúng giảm tần suất.

Hầu hết các nhà khoa học đều thận trọng trong việc tạo ra mối liên hệ trực tiếp giữa các hiện tượng thời tiết riêng lẻ và những thay đổi lâu dài của khí hậu. “Nhưng bão Daniel là minh họa cho loại lũ lụt tàn khốc có thể ngày càng tăng trong tương lai khi thế giới nóng lên”, Giáo sư Lizzie Kendon tại Đại học Bristol (Anh) nhận định.

Cơ quan theo dõi biến đổi khí hậu Copernicus của Liên minh châu Âu (EU) cho biết nhiệt độ bề mặt nước biển đang tăng cao đến mức nhiệt kỷ lục trên toàn cầu, với 2023 có thể sẽ là năm nóng nhất trong lịch sử loài người. Theo các nhà khoa học, đại dương đã hấp thụ 90% lượng nhiệt dư thừa do hoạt động của con người tạo ra kể từ buổi bình minh của thời đại công nghiệp.

Xung đột chính trị

Sự tàn phá đáng kinh ngạc cho thấy cường độ của cơn bão, nhưng cũng cho thấy tính dễ bị tổn thương của Libya. Đất nước bị chia cắt bởi các chính phủ đối địch, một ở phía Đông, một ở phía Tây và kết quả là cơ sở hạ tầng ở nhiều khu vực bị bỏ bê.

Một số nhà phân tích tin rằng, bối cảnh chính trị ở Libya - bị chia cắt bởi hơn một thập kỷ xung đột dân sự sau cuộc nổi dậy lật đổ chính quyền nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi vào năm 2011 - đã góp phần dẫn đến mức tàn phá này.

Giảng viên Leslie Mabon tại Đại học Mở có trụ sở ở Anh, lập luận: “Không có cái gọi là thảm họa tự nhiên”. Ông cho biết, mặc dù biến đổi khí hậu có thể khiến các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên và dữ dội hơn, nhưng các yếu tố xã hội, chính trị và kinh tế sẽ quyết định đối tượng có nguy cơ cao nhất.

Một giảng viên khác tại Đại học Mở (Anh) – ông Kevin Collins cho biết, thiệt hại về người cũng là hậu quả của hạn chế trong hệ thống dự báo, cảnh báo và sơ tán của Libya. Ông nói thêm, những điểm yếu trong tiêu chuẩn quy hoạch và thiết kế đối với cơ sở hạ tầng và các thành phố cũng bộc lộ.

Ông Mabon cho biết thêm, tình trạng chính trị ở Libya “đặt ra những thách thức trong phát triển các chiến lược đánh giá, trao đổi thông tin về rủi ro; điều phối các hoạt động cứu hộ và khả năng bảo trì các cơ sở hạ tầng quan trọng như đập nước”.

Theo ông Aly, sau vụ vỡ đập, tất cả nước đều chảy về khu vực gần Derna. Những ngôi nhà ở các thung lũng đã bị cuốn trôi bởi dòng bùn mạnh mang theo xe cộ và mảnh vụn. Đường dây điện thoại trong thành phố cũng bị ngắt, khiến nỗ lực cứu hộ trở nên phức tạp, các công nhân không thể vào Derna do đường xá bị tàn phá nặng nề.

Hiện các đội cứu hộ đang khẩn trương tìm kiếm những người sống sót và thi thể trong đống đổ nát. Bộ trưởng Nội các Libya, Adel Juma cho biết: “Ủy ban Tử đạo đã được thành lập để xác định những người mất tích và thực hiện các thủ tục xác định danh tính và chôn cất theo luật Sharia cũng như các luật và tiêu chuẩn pháp lý”.

Chính phủ Libya đang kêu gọi cộng đồng quốc tế hỗ trợ công tác khắc phục hậu quả thiên tai. Ngày 14/9, Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên hợp quốc (OCHA) cho biết, các đội ứng phó khẩn cấp đã được huy động để hỗ trợ các nạn nhân lũ lụt tại Libya. Trong khi đó, Chính phủ nhiều nước như: Đức, Romania, Phần Lan, Italy, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, Algeria, Tunisia và Thổ Nhĩ Kỳ… cũng khẩn trương gửi viện trợ cho Libya.