Vật liệu san lấp để làm cao tốc: Cát biển có thay thế được cát sông?

Khan hiếm nguồn cát sông

Theo bà Trần Thị Hoa Ry (đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bạc Liêu) hiện nay ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), các doanh nghiệp xây dựng gặp nhiều khó khăn là do thiếu cát xây lắp. Chính vì khan hiếm nguồn cát, nhiều dự án khó đạt tiến độ, trong đó, có dự án quan trọng như tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau.

Trong khi đó, việc triển khai dồn dập nhiều tuyến cao tốc tại khu vực ĐBSCL khiến tình trạng khan hiếm cát sông trở nên nghiêm trọng, gây ảnh hưởng tiến độ thi công. Bên cạnh đó, việc khai thác cát quá mức trên sông Tiền, sông Hậu lại gây thêm mối lo sạt lở và sụt lún khu vực này...

Bà Hoa Ry dẫn ý kiến của các nhà khoa học cho rằng, hiện nay nếu tiếp tục khai thác cát trên sông Tiền, sông Hậu sẽ làm sạt lở trầm trọng và sụt lún ở ĐBSCL. Từ đó, bà Hoa Ry đặt vấn đề, liệu dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau hoàn thành đúng tiến độ đưa vào sử dụng năm 2026 không? Đồng thời đề nghị Bộ trưởng Giao thông vận tải (GTVT) đưa ra giải pháp để giải quyết vấn đề này, vừa đảm bảo vật liệu xây, vừa đảm bảo việc bảo vệ môi trường cho vùng ĐBSCL.

Phản hồi ý kiến của đại biểu Quốc hội, Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, về nguồn vật liệu cát đắp nền đường cho các dự án cao tốc trong khu vực ĐBSCL, theo báo cáo của tư vấn và số liệu quy hoạch mỏ cát từ các địa phương, tổng trữ lượng các mỏ (cát sông) trong quy hoạch khoảng 215,58 triệu m3. Trong đó, tỉnh An Giang khoảng 54,54 triệu m3/13 mỏ; tỉnh Đồng Tháp khoảng 33,57 triệu m3/10 mỏ; tỉnh Vĩnh Long khoảng 42,3 triệu m3/10 mỏ...

Tuy nhiên, "đối với các tỉnh Vĩnh Long, Sóc Trăng thuộc khu vực hạ lưu sông Tiền và sông Hậu, chất lượng cát kém do lẫn nhiều tạp chất, hàm lượng bùn sét lớn nên vật liệu cát để sử dụng cho các dự án chủ yếu lấy từ các tỉnh An Giang và Đồng Tháp" - Bộ GTVT nêu.

Theo tính toán của Bộ GTVT, nhu cầu vật liệu cát đắp nền cho dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau là 18,07 triệu m3 và tổng nhu cầu cho các dự án đường cao tốc khu vực ĐBSCL triển khai trong giai đoạn 2021-2025 khoảng 53,69 triệu m3, tương ứng khoảng 35% trữ lượng các mỏ quy hoạch.

"Việc khai thác vật liệu cát tại các mỏ đều được đánh giá tác động môi trường kết hợp với việc thiết lập hệ thống và thực hiện quan trắc, giám sát tác động xói lở lòng, bờ sông theo quy định để đảm bảo các yêu cầu về an toàn, bảo vệ môi trường trong khai thác, không làm thay đổi dòng chảy, không gây sạt lở lòng, bờ, bãi sông" - Bộ GTVT khẳng định.

Mới đây, để bảo đảm đủ nguồn vật liệu cát đắp cho dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã trực tiếp kiểm tra, làm việc và chỉ đạo các tỉnh ưu tiên bố trí đủ nguồn vật liệu, cũng như giao Bộ Tài nguyên và Môi trường rà soát, điều tiết phù hợp tiến độ thi công các dự án.

Cân nhắc kỹ lưỡng khi dùng cát biển thay thế cát sông

Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng có thể tính đến phương án thay thế cát sông bằng cát biển.

Được biết, Bộ GTVT cũng đã chủ động triển khai thi công thử nghiệm cát biển sử dụng đắp nền đường cho các dự án hạ tầng giao thông khu vực ĐBSCL, thí điểm trên phạm vi đoạn tuyến hoàn trả ĐT978 thuộc dự án Hậu Giang - Cà Mau.

Bộ GTVT cho biết, kết quả thí nghiệm mẫu lấy tại Trà Vinh và Sóc Trăng cho thấy cát biển có các chỉ tiêu cơ lý, hóa học cơ bản đáp ứng yêu cầu; đang tiếp tục theo dõi, đánh giá về chỉ tiêu môi trường, dự kiến cuối năm 2023 sẽ có kết quả về việc sử dụng cát biển cho các dự án trong khu vực ĐBSCL.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến băn khoăn khi sử dụng cát biển thay cát sông trong xây dựng cao tốc vì đây là việc chưa có tiền lệ. Việc này có thể mang mặn vào hệ sinh thái ngọt, nên cần chứng minh được các thông số khoa học, môi trường. Sử dụng cát biển làm nền đường, với thời gian sẽ có một số tác động đến ruộng đất, môi trường nước mặt và nước ngầm ngoài khu vực san lấp như bị mặn hóa, có thể bị chua phèn do SO4 tích tụ và tồn tại trong nước. Mặt khác, việc khai thác lượng cát biển lớn cũng có khả năng làm cho sạt lở vùng bờ biển tại ĐBSCL diễn ra nặng nề hơn. Vì vậy, khi khai thác cát biển phải bảo đảm không làm bờ biển bị sạt lở thêm.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã triển khai dự án “Đánh giá tài nguyên khoáng sản, phục vụ khai thác cát biển, đáp ứng nhu cầu san lấp các dự án đường cao tốc và hệ thống giao thông, đô thị vùng ĐBSCL” trên phạm vi khu vực biển nằm cách bờ (đất liền) chủ yếu từ 10 - 25km, độ sâu từ 10 - 30m. Trên cơ sở nhiệm vụ được giao, Bộ GTVT cũng đã kịp thời phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường triển khai nghiên cứu sử dụng cát biển làm vật liệu đắp nền đường sử dụng cho các dự án giao thông tại khu vực ĐBSCL. Kết quả thí nghiệm mẫu cát biển lấy tại Trà Vinh và Sóc Trăng cho thấy, cát biển tại khu vực lấy mẫu có các chỉ tiêu cơ lý cơ bản đáp ứng yêu cầu cho cát đắp nền đường.