Đề xuất nhiều đặc thù cho cao tốc Bắc - Nam

17/20 dự án thành phần theo hình thức BOT

Cả dự án có tổng mức đầu tư 312.435 tỷ đồng, được chia làm 2 giai đoạn: Từ nay đến 2025 và sau 2025, trong đó giai đoạn 1 được chia làm 2 ưu tiên. Ưu tiên 1 (từ 2017 - 2020) đầu tư khoảng 713km, chia thành 11 dự án thành phần, trong đó 8 dự án thành phần đầu tư theo hình thức PPP, loại hợp đồng BOT, 3 dự án đầu tư công. Giải phóng mặt bằng (GPMB) cho giai đoạn này chia thành 20 dự án thành phần,giao cho các địa phương thực hiện.

Từ 2021 đến 2025 đầu tư khoảng 659 km chia thành 9 dự án thành phần, đều theo hình thức BOT. Giai đoạn 2 (sau 2025) sẽ là mở rộng tuyến cao tốc Bắc Nam, theo quy mô phù hợp với quy hoạch được duyệt. Giai đoạn 1 cần 243.312 tỷ đồng, trong khi vốn của nhà nước chỉ có 55.000 tỷ đồng.

Tổng diện tích GPMB, tái định cư toàn bộ dự án theo quy hoạch khoảng 6.505 ha, trong đó diện tích trồng lúa khoảng 1.820 ha, hơn 15.500 hộ dân bị ảnh hưởng.

Cũng bởi vốn nhà nước rất ít, Bộ GTVT đưa ra phương án 17/20 dự án thành phần thực hiện theo hình thức BOT. Phương án tài chính sơ bộ được bộ này đưa ra là lãi suất vốn vay 10,37%/năm (mức lãi cho vay dài hạn bình quân của 3 NHTM nhà nước), lợi nhuận phần vốn chủ sở hữu là 14%/năm (cao hơn mức lãi suất 11 - 12% của các dự án xây dựng Quốc lộ 1), mức thu phí 1.500 đồng/km, lộ trình tăng phí 12%/3 năm. Thời hạn hợp đồng dự kiến dưới 24 năm.

Theo Kiểm toán Nhà nước, hiện có 27 dự án đã kiến nghị giảm thời gian thu phí đến hơn 107 năm, đồng thời kiến nghị giải quyết hàng loạt các vấn đề bất cập liên quan đến cơ chế, chính sách (nhưng chưa chính sách nào được điều chỉnh) việc tiếp tục đầu tư cao tốc Bắc Nam bằng BOT khiến nhiều người thực sự lo lắng.

Đến tháng 10 này, kết quả giám sát của Thường vụ Quốc hội về BOT cũng sẽ được công bố, lúc đó, danh sách các kiến nghị có lẽ sẽ còn dài hơn.

Các dự án BOT Quốc lộ 1 sợ san lưu lượng?

Để thực hiện dự án này, danh sách kiến nghị đặc thù của Bộ không thể ngắn. Đáng chú ý, Bộ này cũng kiến nghị giao Ngân hàng Nhà nước “đề xuất giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay để nhà đầu tư có thể tiếp cận vay vốn triển khai dự án; đồng thời, hỗ trợ nhà đầu tư tiếp cận vay vốn của Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á”, đồng nghĩa với việc nới hạn mức cho vay BOT tại các ngân hàng. Điều này tiềm ẩn rủi ro cho các ngân hàng và theo đó là cả nền kinh tế.

Bên cạnh đó, Bộ GTVT cũng đề xuất Quốc hội cho phép “chấp thuận sử dụng giá trúng thầu sau khi lựa chọn nhà đầu tư (trong trường hợp đấu thầu rộng rãi) làm cơ sở xác định chi phí vốn đầu tư và tính toán thời gian thu phí hoàn vốn. Các cơ quan Nhà nước và thanh tra, kiểm toán không xem xét đến giá trị dự toán sau khi đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư”.

Bộ GTVT lại có thêm 1 kiến nghị khác là cho phép “lập thiết kế kỹ thuật, dự toán xây dựng công trình làm cơ sở xác định giá gói thầu và tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư”.

Một cơ chế nữa rất gây chú ý cũng được đề xuất, đó là “cho phép Bộ GTVT đàm phán với các nhà đầu tư trên Quốc lộ 1 đối với những đoạn tuyến cao tốc được đầu tư hoàn thành trước so với dự kiến trong hợp đồng BOT đầu tư Quốc lộ 1 theo hướng kéo dài thời gian thu phí, trường hợp không đạt được thống nhất báo cáo, đề xuất Thủ tướng phương án xử lý”.

Có đề xuất này là bởi lo ngại dự án cao tốc mới sẽ san bớt lưu lượng phương tiện qua Quốc lộ 1, ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà đầu tư BOT trên tuyến cũ, phá vỡ phương án tài chính đã tính toán ban đầu và đương nhiên sẽ kéo dài thời gian thu phí.